فعالان و ساکنان محلی می‌گویند صدها آواره سوری که با تراکم جمعیتی بالا در اردوگاه‌های نزدیک مرز ترکیه زندگی می‌کنند از ترس ابتلا به کروناویروس جدید (کووید ۱۹) در حال بازگشت به روستاهای خود در جنوب ادلب و غرب حلب هستند.

حسن خریبی که ۴۵ سال دارد به این نتیجه رسید که برگشتن به خانه‌اش در اریحا در جنوب استان ادلب بهتر از این است که ۱۰ فرزندش در یک اردوگاه شلوغ آوارگان به ویروس کرونا مبتلا شوند.

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «ما ترسیدیم ویروس کرونا به خاطر تراکم بیش از حد جمعیت گسترش پیدا کند».

بنابراین مثل دیگران «ما هم تصمیم گرفتیم به خانه برگردیم حتی اگر خانه‌هایمان ویران شده باشد».

هنوز هیچ موردی از بیماری کووید ۱۹ در شمال غرب سوریه ثبت نشده است اما سازمان‌های امدادی بیم آن دارند که وقوع هر گونه همه‌گیری در آخرین سنگر اصلی اپوزیسیون ادلب فاجعه به بار آورد.

آنها هشدار دادند که در اردوگاه‌های متراکم آوارگان داخلی که حفظ بهداشت اولیه دشوار است و فاصله‌گیری اجتماعی تقریبا غیرممکن، احتمال دارد ویروس طغیان کند.

خریبی و خانواده‌اش در میان حدود یک میلیون نفری بودند که در یک تهاجم مرگبار رژیم سوریه با حمایت از مسکو علیه سنگر اپوزیسیون که از ماه دسامبر شروع شده بود از خانه‌هایشان فرار کردند؛ این بزرگ‌ ترین موج آوارگی سوریه در طول این جنگ نه‌ ساله بوده است.

و اینک پس از گذشت تنها چند هفته از یک آتش‌بس شکننده که همزمان با تبدیل همه‌گیری ویروس کرونا به پاندمی رخ داد، همین آوارگان از جمله صدها نفری هستند که به اریحا برگشته‌اند و بعضی از آنها قصد ماندن دارند.

«مشکلات جدی» پیش روی بازگشتگان

مصعب عساف، یکی از فعالان در ادلب، به دیارنا گفت: «نواحی روستایی جنوب ادلب و مناطق روستایی غرب حلب شاهد هجوم غیرطبیعی آوارگان داخلی است، در حالی که روستاهای این افراد در نزدیکی مواضع نیروهای رژیم سوریه و متحدانشان قرار گرفته و جزء نقاط ناآرام و خطرناک است».

او گفت: «آرامش نسبی ناشی از توقف عملیات‌های نظامی باعث شد غیرنظامیان به بازگشت ترغیب شوند چرا که اکثر آنها خطر ماندن در اردوگاه‌های متراکم را بیشتر از خطر کشته شدن در اثر حملات هوایی و بمباران‌های رژیم سوریه و نیروهای روسیه می‌بینند».

اما به گفته وی، این مناطق به علت ویرانی عظیم برجای‌مانده از جنگ کاملا غیرقابل سکونت است.

عساف گفت نیروهای دفاع مدنی سوریه (کلاه‌ سفیدها) برای کمک به بازگشت آوارگان داخلی دست به تعمیر جاده‌های آسیب‌دیده از بمباران و جمع‌آوری آوار در مناطقی که دچار ویرانی نسبی شده زده‌اند.

او با بیان اینکه حدود ۱۰ درصد از آوارگان منطقه از اردوگاه‌ها رفته‌اند افزود که به منظور کاهش تراکم جمعیت برای افراد باقیمانده، اردوگاه‌های جدیدی در آستانه برپایی است.

عصاف گفت: «بازگشتگان با مشکلاتی جدی از جمله نابودی زیرساخت‌های آب، برق و فاضلاب مواجهند».

وی افزود: «اکثر مغازه‌ها نیز به خاطر اینکه یا از بین رفته و یا مالکانشان فرار کرده بودند تعطیل شده است، که تهیه اقلام ضروری اولیه و حتی ملزومات پزشکی را برای آنها بسیار دشوار می‌کند».

در زمان اجرایی شدن آتش‌بس در روز ۶ مارس در منطقه وسیع‌تر تحت سلطه افراط‌گرایان، ساکنان خسته این ناحیه نسبت به دوام آن بسیار مردد بودند.

اما فعلا دوام آورده چرا که دمشق سخت مشغول مهار کووید ۱۹ است که آمار آن با حداقل ۲۹ مورد مبتلا و دو مورد مرگ رو به افزایش است.

خریبی گفت: «این رژیم و روسیه سرشان خیلی گرم ویروس کرونا است که به ما کاری داشته باشند. امیدوارم مدت زیادی سرشان شلوغ باشد و به ما کاری نداشته باشند.»

«ترس از بازگشت»

رامی ابوراعد ۳۲ ساله نیز که در همان نزدیکی زندگی می‌کند معتقد است اگر مسئله ویروس نبود، رژیم عملیات‌های نظامی را ادامه داده بود و می‌گوید بالاخره حملات دوباره شروع می‌شود.

او که سه فرزند دارد از ترس مبتلا شدن فرزندانش به کروناویروس جدید در اردوگاه‌های واقع در مناطق شمالی‌تر، هفته گذشته به اریحا بازگشت.

او گفت: «الان دیگر شمال خیلی شلوغ شده است. مردم از سر و کول هم بالا می‌روند. من نگران بچه‌هایم بودم و به همین خاطر به اریحا برگشتم.»

کمی آن طرف‌تر، چند کامیون کوچک با بار اثاثیه به شهر برمی‌گردند.

در یک ساختمان آسیب‌دیده، کارگران مشغول پر کردن حفره یک دیوار با بلوک‌های سیمانی هستند.

روی خرابه‌های یک ساختمان دیگر، چند مرد به باقیمانده یک سقف فروریخته پتک می‌زنند.

یحیی که ۳۴ سال دارد می‌گوید برگشته است که به مردم در بازسازی خانه‌هایشان کمک کند اما برای برگرداندن زن و سه فرزندش یا اسباب و اثاثیه‌شان مردد است.

داخل تعمیرگاه کوچکش با وسایل آویزان از دیوار ایستاده بود و می‌گفت: «مردم می‌ترسند برگردند.»

هر آن ممکن است رژیم آتش‌بس را نقض کند و دوباره دست به پیشروی یا بمباران ما بزند.»