ماوەیەکە ئێران هەوڵی سەپاندنی هەژمونی خۆی دەدات بەسەر مه‌رجه‌عی ئایینیی شیعەدا لە عێراق بە فراوانکردنی نفوزی خۆی بەسەر شاری پیرۆزی نەجەفدا، پسپۆڕان بە دیارونایان وت.

نەجەف، ناوه‌ندی دەسەڵاتی سیاسی و ئایینی شیعە، ناسراوە بە شوێنی ناشتنی ئیمام عەلی ئیبن ئەبی تالیب. شوێنی یەکێکە لە گرنگترین حەوزەکانی ئەو تائیفەیە و شوێنی حەجی شیعەکانه‌ لە جیهاندا.

پسپۆڕان وتیان بە پشتیوانیی دارایی خوێندنگە ئایینیه‌كان و رێکخراوە خێرخوازیەکان و بەهێزکردنی پەیوەندی بە مەلاکانی نەجەفەوە، ئێران هەوڵی بەدەستهێنانی نفوزی داوە لەنێو پەیکەربەندیی شیعەدا.

کۆماری ئیسلامی هەوڵی برەودانیشی داوە بە عەقیدەی ویلایەتی فەقیهـ (فەرمانڕەوایی ئاخوندان) لە نەجەف و تەواوی ناوچەکە، کە داوای دڵسۆزی دەکات بۆ والی فەقیهـ -- رێبەری باڵای ئێران عەلی خامنەئی.

توێژەر لە فیکری ئیسلامیدا، كه‌ پێشتر مەلا بووه‌ لە حەوزەی نەجەف، غەیس تەمیمی وتی: "دەسەڵاتی ئایینیی شیعە لە نەجەف دەزگایەکی نەریتیی کۆنە کە گۆڕین یان کاریگەری دانان لەسەر پەیکەربەندیی ئایدۆلۆژی ئاسان نیە لە هیچ دۆخێکدا."

بەڵام تەمیمی بە دیارونای وت نوسینگەی خامنەئی "هەوڵی زۆر دەدات و بڕێکی زۆر پارە خەرجدەکات بۆ بەدەستهێنانی ئەو ئامانجە".

وتی بەرپرسانی ئێران هەوڵی سەپاندنی هه‌ژمونیان دەدەن لەڕێگەی "بنیاتنانی خوێندنگە و ناوەندی ئایینی و پشتیوانیی خوێندکارانه‌وه‌ لە حەوزەی [نەجەف] و دابینکردنی كتێب و شمەكی خوێندنگە".

وتی بەڵام دەسەڵاتی ئایینی لە نەجەف پێشوازی لە کاریگەری ئایدۆلۆژیی ئێران ناکات و به‌ڕاده‌یه‌كی زۆر عەقیدەی ویلایەتی فەقیهـ رەتدەکاتەوە.

هەوڵەکان بۆ سەپاندنی هه‌ژمون

تەمیمی کە 20 ساڵی بەسەربردووه‌ لە فێرکاریدا لە حەوزەی نەجەف و لەلای بەناوبانگترین مەلاکانی خوێندوێتی، وتی کاریگەریی ئێران لە نەجەف سنووردارە.

وتی چوار دەسەڵاتە سەرەکیەکەی نەجەف، لەگەڵ دەسەڵاتە لاوەکیەکان و زۆربەی مامۆستاکان "نزیك نین لە ئێران" یان خامنەئی.

وتی هەوڵەکانی ئێران بۆ دانانی جێگرەوەیەك بۆ عەلی سیستانی شکست دەهێنن، چونکە پێشتریش شکستی هێناوە لە دۆزینەوەی جێگرەوەی سیستانی "کە کاریگەرترین دەسەڵاتی ئایینیی شیعەیە لە عێراق".

لە 2011، ئێران هەوڵیدا مەحمود شەهرودی لە نەجەف بکات بە جێگرەوەی سیستانی، بەڵام بەرپرسانی حەوزە "ئەم هەوڵانەیان رەتکردەوە و توانییان دواجار شکستیان پێبهێنن".

وتی: "لە ئەزمونی خۆمەوە کە لە چەندین ماوەی مێژوویی جیاوازی حەوزەی نەجەفدا ژیاوم، دەزانم کە ئاسان نیە بۆ ئێران یان ئەوانیدی کەسایەتی ئایینیی خۆیان بسەپێنن وەك جێگرەوەی سیستانی."

وتی شەهردوی لە کانونی یەکەمدا مرد و بە مردنی، ئێران "چیتر هیچ کەسایەتییەکی نەماوە لە حەوزەی شاری قومی ئێران کە کێبڕکێ بکات بۆ پێگەی سەرکردەی رۆحیی باڵا لە عێراق".

ئاماژەیکرد بەوەش كه‌ حەوزەی قوم مه‌رجه‌عیه‌تی ئایینیی عێراقی کۆنترۆڵ ناکات.

دژایەتی بۆ ویلایەتی فەقیهـ

عیسام فەیلی کە وانەی زانسته‌ سیاسییه‌كان دەڵێتەوە لە زانکۆی موستەنسریە وتی ئێران چەندین دەیەیە هەوڵدەدات نفوزی خۆی لە نەجەف فراوان بکات.

بە دیارونای وت: "ئێران نەجەف بە پایتەختی رۆحیی شیعەگەرایی دادەنێت و هەمیشە هەوڵدەدات سه‌نگی خۆی بسەپێنێت بەسەریدا لەڕێی کۆمەکی دارایی و پشتیوانیی دارایی خوێندنگە ئایینییه‌كانه‌وه‌ و سەرپەرشتی دارایی خوێندکاران تا لەو حەوزەیە بخوێنن."

وتی بەڵام ئێران نەیتوانی کۆنترۆڵی نەجەف بکات لەبەر چەند هۆیەك، بەتایبەتی لەبەرئەوەی "سیستانی زۆر دووره‌ لەو رێچکەیەی ئێران گرتوێتیەبەر و دژایەتی ویلایەتی فەقیهـ دەکات".

فەیلی وتی سەرکردە ئایینییه‌كانی دیکەی نەجەف بە بنکەیەکی جەماوەریی فراوانەوە دژایەتی هه‌ژمون و ئایدۆلۆژیای ئێران دەکەن.

وتی کۆمەڵگەی شیعەی عێراقی، "تایبەتمەندی شوناسی ئایینیی و مێژوویی خۆی بەدەستهێناوەتەوە کە ملکەچکردن بۆ ئێران په‌سه‌ندناکات جا هه‌ژمونی [ئێران] هەرچیەك بێت".