بغداد - محمد به‌مدت هفت سال هر روز حدود دوازده قرص کاپتاگون مصرف می‌کرد. اکنون که عراق با بحران بزرگ مواد مخدر دست و پنجه نرم می‌کند، این جوان ٢٣ ساله امیدوار است بتواند شروعی دوباره داشته باشد.

عراق که با ایران، سوریه و عربستان سعودی هم‌مرز است، از مدت‌ها پیش گذرگاه تجارت روزافزون مواد مخدر از نوع آمفتامین و سایر مواد افیونی در منطقه بوده است.

با این حال، در سال‌های اخیر، عراق خود شاهد افزایش چشمگیر مصرف مواد مخدر بوده است. این موضوع، مقامات را بر آن داشته است تا هم از طریق مقابله با قاچاقچیان و هم از طریق کمک به معتادان به‌دنبال یافتن راه حلی برای این وضعیت باشند.

امروزه مت‌آمفتامین یا کریستال مت که منشأ آن افغانستان یا ایران است، در کنار کاپتاگون از جمله رایج‌ترین مواد مخدر در عراق به‌شمار می‌آید.

کاپتاگون در مقیاس صنعتی در سوریه تولید می‌شود و رژیم بشار اسد در سوریه در این تجارت غیرقانونی عمیقاٌ دست دارد. این موضوع باعث شده است برخی از اعضای اتحادیۀ عرب که در حال بررسی احیای کامل روابط با سوریه هستند، در این خصوص دچار تردید شوند.

این مادۀ مخدر غیرقانونی از جنوب سوریه - که حزب‌الله لبنان در آنجا تعدادی کارخانه برای تولید آن ساخته است - از طریق عراق به عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس قاچاق می‌شود.

محمد که خواستار استفاده از این نام مستعار شد، یکی از حدود ٤۰ بیمار تحت درمان در یک کلینیک بازپروری مواد مخدر در بغداد است که وزارت بهداشت عراق آن را در فروردین‌ماه افتتاح کرد.

این مرد جوان که اهل استان انبار واقع در مرز عراق با سوریه است گفت یکی از همکارانش در یک فروشگاه مواد غذایی او را با کاپتاگون که با نام «صفر-یک» نیز شناخته می‌شود، آشنا کرد.

او در مورد این مادۀ مخدر گفت: «این ماده شخص را وادار به تحرک می‌کند، به او انرژی می‌دهد و بیدار نگه می‌دارد.»

محمد اعتراف کرد که از ١٦ سالگی، روزانه «١۰ تا ١٢» قرص کاپتاگون می‌خورد. این مادۀ محرک «همه جا هست» و به قیمتی معادل ٢ دلار فروخته می‌شود.

او نیز همانند سایر بیماران مرکز بازپروری اجتماعی الکانال، با پای خود به این کلینیک آمد.

او پس از دو هفته بستری شدن اولیه به خانه رفت، اما از ترس عود کردن مجدد اعتیاد به‌سرعت به کلینیک بازگشت.

محمد گفت کاپتاگون «یا تو را به زندان می‌فرستد یا به قبرستان».

اعتیاد پس از اولین بار مصرف

در اطراف او و در فضای آرام سالن ورزشی مرکز بازپروری، مردانی از تمام سنین در حال بازی تنیس روی میز و فوتبال بودند و برخی از آنها لبخند می‌زدند. برخی دیگر نیز آشکارا خسته بودند یا چهره‌ای بی‌حالت داشتند.

بیماران معمولاً حدود یک ماه در این مرکز بستری می‌شوند که دارای بخش زنانه نیز هست و حمایت روانی ارائه می‌دهد. افراد پس از ترخیص به‌مدت شش ماه برای انجام معاینات هفتگی دوباره مراجعه می‌کنند.

عبدالکریم صادق کریم، مدیر کلینیک گفت: «ما میزبان افرادی از تمام سنین هستیم. پایین‌ترین سن ١٤ تا ١٥ سالگی است، اما بیشتر افراد در سن بیست تا سی سال هستند.»

رایج‌ترین نوع سوءمصرف مواد تحت درمان در این مرکز، کریستال مت است که نوعی ترکیب شیمیایی بسیار اعتیادآور و دارای شکل بلوری سفیدرنگ است که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد.

این ماده، شایع‌ترین مادۀ مخدر غیرقانونی در عراق است که بیشتر در مرکز و جنوب عراق مصرف می‌شود. شبه‌نظامیان مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تسهیل قاچاق آن به کشور نقش اساسی ایفا می‌کنند.

کریم گفت: «اعتیاد پس از همان اولین بار مصرف رخ می‌دهد».

علی عبدالله، معاونش آن را «طاعونی که افراد را به‌طور کامل نابود می‌کند» خواند. او یادآور شد که مصرف مواد مخدر در عراق از سال ١٣٩٥ افزایش پیدا کرد.

در حال حاضر نیروهای امنیتی عراق تقریباً هر روز خبر توقیف مواد مخدر و دستگیری افراد را در عملیات‌های صورت گرفته با پشتیبانی اطلاعاتی و همکاری با کشورهای همسایه، اعلام می‌کنند.

حسین التمیمی، سخنگوی ادارۀ مواد مخدر عراق گفت مقامات عراقی در فاصلۀ بین مهرماه گذشته تا خردادماه امسال بیش از ١۰،۰۰۰ مظنون را به‌دلیل «جرایم مرتبط با مواد مخدر - اعم از قاچاقچی، فروشنده یا مصرف‌کننده» - دستگیر کردند.

به‌گفتۀ این سازمان دولتی، نیروهای امنیتی همچنین ١۰ میلیون قرص کاپتاگون و ٥۰۰ کیلوگرم مواد مخدر دیگر از جمله حداقل ٣٨٥ کیلوگرم کریستال مت را توقیف کردند.

به‌گفتۀ التمیمی در جریان یک نشست منطقه‌ای که در اردیبهشت‌ماه به میزبانی بغداد برگزار شد، «یک پایگاه داده مشترک» با هدف تبادل اطلاعات بین مقامات کشورهای همجوار ایجاد شد.

او افزود این نشست همچنین منجر به «برقراری تماس‌های هفتگی بین سرویس‌های ما و سرویس‌های مربوط کشورهای عربی» و سایر کشورهای منطقه شد.

تحولات بازار

بنا به گزارش خبرگزاری فرانسه طبق آمار رسمی، امسال دست‌کم ١١۰ میلیون قرص کاپتاگون در سراسر خاورمیانه کشف و ضبط شده است.

وزارت کشور عراق در اواسط تیرماه خبر کشف نادر یک آزمایشگاه تولید کاپتاگون را در جنوب این کشور اعلام کرد.

این اتفاق نخستین مورد در نوع خود در کشوری بود که تولید مواد مخدر در آن تقریباً صفر است.

یک دیپلمات غربی مستقر در بغداد گفت شاید اهمیت یافتن روزافزون عراق برای قاچاق کاپتاگون تا حدی به‌دلیل مقابله صورت گرفته با این پدیده در اردن، کشور همسایۀ عراق باشد.

اردن با هدف قطع مسیرهای تجاری در قلمروی خود و ایجاد مجمعی برای مقابله با قاچاق از سوریه، مرزهایش را تقویت کرده است. در عین حال، نیروهای امنیتی اردن اغلب به‌سمت قاچاقچیان احتمالی مواد مخدر تیراندازی می‌کنند.

این دیپلمات که خواست نامش فاش نشود گفت تا حدود هفت سال پیش، عراق تقریباً به‌شکل انحصاری گذرگاه مواد مخدر بود، اما این وضعیت به‌تدریج تغییر کرده است زیرا مواد مخدر می‌تواند جایگزین پرداخت در ازای حق عبور شود.

این دیپلمات با اشاره به نسبت بالای جوانان در جمعیت ٤٣ میلیونی عراق افزود فروش داخلی ناشی از این موضوع باعث ایجاد مصرف داخلی و «به‌صورت بالقوه... یک بازار واقعی» شده است.

دولت با درک خطرات ناشی از این موضوع، سه مرکز بازپروری را در استان انبار، کرکوک در شمال و نجف در مرکز عراق افتتاح کرده است و برنامه‌هایی برای گسترش این طرح به استان‌های دیگر در دست اجرا دارد.

هدف این مراکز این است که مکانی را جهت بازپروری در اختیار معتادان دستگیر شده قرار بدهند و در عین حال این افراد، از قاچاقچیان در زندان دور بمانند.