به‌رغم توافق پر سروصدای مورد انتظاری که رژیم ایران اوایل سال جاری با مسکو منعقد کرد، رسانه‌های ایران در روزهای اخیر گزارش دادند که روسیه هواپیماهای سوخو-۳۵ (اس‌یو-۳۵) را به ایران تحویل نخواهد داد.

دی‌ماه گذشته، مقامات ایرانی اعلام کردند که ۲۴ فروند هواپیمای جنگندهٔ سوخو-۳۵ به روسیه سفارش داده‌اند و «طی سه ماه» آنها را تحویل خواهند گرفت.

جنگنده‌های سوخو-۳۵ هواپیماهای مدل ۱۳۹۲ خانوادهٔ سوخو-۲۷ این هواپیماها هستند. هواپیماهای سوخو-۲۷ اصلی در چهارچوب طرح نیروی هوایی شوروی در سال‌های دههٔ ۱۳۵۰ ساخته شد.

قرار بود هواپیماهای سوخو-۳۵ به مدرن‌‌ترین هواپیمای جنگندهٔ نیروی هوایی ایران و همچنین نخستین سامانهٔ هواپیمایی جدید این نیرو از سال ۱۳۶۹، یعنی سالی که ایران هواپیماهای میگ-۲۹ و سوخو-۲۴ را از شوروی سابق خریداری کرد، تبدیل شود.

بنا بر گزارش‌ها، هواپیماهای سوخو-۳۵ تعیین‌شده برای تحویل به ایران در سال ۱۳۹۸ توسط مصر سفارش داده شده بودند، اما هرگز تحویل داده نشدند.

خبر توافق تهران برای خرید جنگنده‌های سوخو-۳۵ از مسکو تا بهمن‌ماه گذشته نیز ادامه داشت. مقامات نظامی ایران در آن زمان گفتند که ناوگان نیروی هوایی ایران کهنه و فاقد «جنگنده‌های نسل‌های چهارم و پنجم» است.

شهریار حیدری، نمایندهٔ مجلس در ایران، که عضو کمیسیون امنیت ملی است، در آن زمان با قطعیت اعلام کرد که این جنگنده‌ها اوایل سال جدید خورشیدی (یعنی بعد از ۱ فروردین) به ایران تحویل داده خواهند شد.

دولت ایران اسفند گذشته و زمانی که انتظار ورود این هواپیماها می‌رفت، اعلام کرد که «توافقی را برای خرید ۲۴ فروند جنگندهٔ سوخو-۳۵ از روسیه نهایی کرده است.»

این معامله در سال ۱۳۹۷ و در دورهٔ دوم ریاست‌جمهوری حسن روحانی، رئیس‌جمهوری سابق ایران، انجام شد. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که تهران در آن زمان بهای این هواپیماها را به‌طور کامل پرداخت کرده است.

در خرداد گذشته، سرلشکر حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ایران، در یک مصاحبهٔ تلویزیونی به پرسش‌ها و گمانه‌زنی‌ها درباره جنگنده‌های سوخو-۳۵ پاسخ داد.

او گفت: «ما به آنها نیاز داریم، اما نمی‌دانیم چه زمانی به ناوگان ما اضافه خواهند شد؛ چرا که این موضوعی است که باید توسط مقامات عالی‌رتبه تصمیم‌گیری شود.»

جزئیات این موضوع نیز مانند همهٔ مسائل مربوط به جمهوری اسلامی، مبهم مانده و فاش نشده است و همین موضوع جای زیادی برای حدس و گمان باقی می‌گذارد.

دولت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، دربارهٔ اینکه آیا این پول به روسیه پرداخت شده یا نه، سکوت مطلق اختیار کرده است. رسانه‌های ایران نیز در فقدان اطلاعات داخلی روایت رسانه‌های خارجی را بازگو می‌کنند و رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران نیز گزارش‌های ضد و نقیضی دربارهٔ این معامله منتشر کرده‌اند.

«هیاهوی بسیار برای هیچ»

به‌رغم همهٔ هیاهوها و گمانه‌زنی‌ها در مورد تحویل هواپیماهای سوخو-۳۵، تیر‌ماه ماه امسال مشخص شد که جنگنده‌های مورد انتظار به ایران نمی‌رسند. هیچ‌یک از دولت‌های ایران و روسیه توضیحی در این‌باره ارائه نکردند.

محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع ایران، روز ۲۹ تیرماه در پاسخ به پرسشی دربارهٔ ورود این جنگنده‌ها به این کشور گفت: «با توجه به توانایی‌های خاص ما، ممکن است نیازی به خرید برخی تجهیزات [خاص] احساس نکنیم.»

او با بیان اینکه حتی ممکن است کشورهای دیگر برای خرید به ایران بیایند، یادآور شد که «ایران از جمله کشورهای برتر جهان در زمینه‌های فنی، علمی، تولید، ساخت، تحقیقات، و همهٔ جنبه‌های خاص [مرتبط با نیروی هوایی] است.»

او در ادامه گفت که «با توجه به این که شرایط ما برای تولید [هواپیماهای جنگنده] در داخل، مناسب است، ما به این نتیجه رسیده‌ایم که می‌توانیم آن‌ها را در کشور تولید کنیم.»

او افزود که با این حال ایران در حال بررسی گزینه‌های خود است.

یک تحلیلگر نظامی ساکن ایران که نخواست نامش فاش شود، به المشارق گفت: «ایران از سال ۱۳۶۹، یعنی بعد از پایان جنگ ایران و عراق، در تلاش برای خریداری هواپیماهای جنگنده بوده است، اما موفق نشده است این کار را انجام دهد.»

این تحلیلگر گفت: «رژیم مطمئن بود که این یک معاملهٔ تمام شده است و در مورد آن سر و صدای زیادی به‌راه انداخت. رژیم سعی کرد این باور را به جهان القاء کند که از طریق همسو شدن با روسیه در آستانهٔ تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ است.»

او گفت که این‌ها همه هیاهوی بسیار برای هیچ بود. این تحلیلگر افزود، بنا بر برخی گزارش‌ها، روسیه تصمیم دیگری گرفته و با صدور جنگنده‌های سوخو-۳۵، و ارائهٔ فناوری، قطعات، و خدمات آنها به ایران مخالفت کرده است، اما درست مشخص نیست که چرا این توافق با شکست روبه‌رو شده است.

او افزود که حتی این هم مشخص نیست که آیا این قرارداد برهم خورده یا اینکه فقط روسیه حاضر نشده است این هواپیماهای سوخو-۳۵ را تحویل دهد.

پایان ماه عسل

روزنامهٔ «تعادل» چاپ ایران، به‌نقل از یک روزنامه‌نگار که نامش آورده نشده، می‌نویسد که واحدی، فرمانده نیروی هوایی، با خریداری جنگنده‌های سوخو-۳۵ مخالف بود، اما دلیل آن مشخص نیست.

بنا بر این گزارش، دولت روسیه نیز به‌دلیل متفاوتی با انتقال فناوری، قطعات، و سرویس‌دهی سوخو-۳۵ به ایران طی ۳۰ سال آینده مخالفت کرده است.

به‌گفتهٔ برخی ناظران، ممکن است تحویل این جنگنده‌ها منتفی شده باشد؛ چرا که ارتش ایران برای مدت چندین سال به قطعات و تعمیرات نیاز می‌داشت و خواستار انتقال فناوری برای آغاز عملیات تولید و سرویس‌رسانی بود.

این اختلاف‌نظر آشکار در حالی روی می‌دهد که ایران و روسیه در جریان جنگ روسیه علیه اوکراین روابط‌شان را عمیق‌تر کرده‌اند، به‌طوری که تهران به مسکو پهپاد داده و توافق‌نامه‌ای را برای احداث یک مرکز پهپادسازی در روسیه به امضا رسانده است.

بنا بر گزارش‌ها، یک هیأت ایرانی روز ۱۵ دی‌ماه گذشته از یک «مکان خالی» در شهر یلابوگا در روسیه بازدید کرد. قرار است در آن محل یک مرکز پهپادسازی احداث شود.

بنا به گزارش وال استریت ژورنال و رسانه‌های ایرانی، قرار است این مرکز ۶ هزار فروند از یک مدل پیشرفتهٔ شاهد-۱۳۶ را تولید کند.

این توقف در خرید هواپیما در زمانی روی می‌دهد که ایران می‌خواهد -- با بهره‌گیری از تمرکز روسیه بر جنگ خود در اوکراین -- در سوریه، یعنی جایی که هر دو کشور متحد و در عین حال رقیب هم هستند، دست بالا پیدا کند.