واشنگتن -- ایمن الظواهری، رهبر القاعده، یکی از تروریست‌های تحت تعقیب در جهان و مغز متفکر حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ (۲۰ شهریور ۱۳۸۰) در ایالات متحده، سحرگاه یکشنبه (۹ مرداد) در کابل در یک حملۀ پهپادی کشته شد.

جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، روز دوشنبه طی یک سخنرانی تلویزیونی گفت که مجوز نهایی یک حمله با دقت بالا را که الظواهری را در شرپور، یکی از ثروتمندترین محله‌های کابل، از بین برد، صادر کرده بود.

بایدن گفت: «عدالت اجرا شد و این رهبر تروریست دیگر وجود ندارد.»

یک مقام ارشد دولت ایالات متحده گفت: «دولت آمریکا به مدت چندین سال از شبکه‌ای که طبق ارزیابی ما از الظواهری حمایت می‌کرده، آگاه بوده است.»‌

اما همین امسال بود که جامعۀ اطلاعاتی ایالات متحده متوجه شد که خانواده، همسر، دختر و فرزندان او به پایتخت افغانستان نقل مکان کرده‌اند.

به‌گفتۀ این مقام، این خانواده مراقب بودند و از «شیوه‌‌های دیرینۀ تروریستی» استفاده می‌کردند تا از ردیابی آنها به رهبر القاعده جلوگیری کنند.

سرانجام الظواهری در آنجا حضور یافت و آنجا را ترک نکرد.

این مقام گفت: «ما اطلاع داشتیم که او از خانۀ امن خارج نشده بود. ما در چندین نوبت برای مدت زمان طولانی الظواهری را در بالکن شناسایی کردیم.»

ایالات متحده به‌منظور درک الگوی زندگی این خانواده، این اقامتگاه چند‌طبقه را به‌طور مستمر زیر نظر داشت.

مقامات دفاعی و اطلاعاتی با هدف ضربه زدن به الظواهری بدون تهدید تمامیت سازه‌ای این ساختمان، ابعاد این خانه را مطالعه کردند تا خطر احتمالی برای غیرنظامیان را به حداقل برسانند.

یک طرح حمله طی ماه‌های اردیبهشت و خرداد برنامه‌ریزی شد. مقامات این طرح را در ماه خرداد نهایی کردند و آن را در روز ۹ مرداد با استفاده از یک ماکت دقیق این منزل به بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، ارائه کردند.

این مقام گفت، بایدن پرسش‌هایی دربارۀ جزئیات این ساختمان، مشکلات آب و هوایی، و خطر این اقدام برای غیرنظامیان مطرح کرد.

بایدن سرانجام در روز ۳ مرداد تصمیم نهایی را گرفت.

به‌گفتۀ این مقام، زمانی که الظواهری روی بالکن آمد، با دو موشک «هلفایر» هدف قرار گرفت.

تصاویری که ظاهراً از این ساختمان منتشر شده است، نشان می‌دهد که تنها چند پنجره در یک طبقه شکسته شده و مابقی ساختمان دست‌نخورده مانده است.

وی گفت: «اعضای خانوادۀ الظواهری در زمان انجام این حمله در بخش‌های دیگر این خانۀ امن حضور داشتند و به عمد از هدف قرار دادن و آسیب رساندن به آنها خودداری شد.»

ساکنان کابل می‌گویند که صدای چندین انفجار را در این شهر شنیده‌اند.

احمد میلاد، یکی از ساکنان کابل، به طلوع نیوز گفت: «من صبح می‌خواستم به دانشگاه بروم، [اما] صدای دو انفجار پی‌درپی را شنیدم.»

«جهان امن‌تر است»

الظواهری در نخستین حملۀ شناخته‌شدۀ ایالات متحده به یکی از اهداف القاعده در افغانستان، از زمان خروج نیروهای ایالات متحده از این کشور در روز ۹ شهریور سال گذشته، کشته شده است.

این مقام کاخ سفید گفت که این حمله «ضربۀ سهمگینی بر القاعده وارد آورده و توانایی عملیاتی این گروه را کاهش خواهد داد.»

وزارت امور خارجۀ ایالات متحده اعلام کرد: «پس از مرگ الظواهری، جهان مکان امن‌تری است و ایالات متحده به اقدام قاطعانه علیه کسانی که کشور، مردم، یا هم‌پیمانان و شرکای ما را تهدید می‌کنند، ادامه خواهد داد.»

به‌گفتۀ این مقام کاخ سفید، گمان می‌رود القاعده طی سال‌های پس از حملۀ ایالات متحده به افغانستان تضعیف شده باشد و الظواهری «یکی از آخرین چهره‌هایی است که از چنین اهمیتی برخوردار بوده است.»

الظواهری، ۷۱ ساله، یک جراح مصری بود که در یک خانوادۀ مرفه در قاهره بزرگ شد. اما بعدها به افراط‌گرایی خشونت‌آمیز روی آورد. الظواهری از زمان حملات ۲۰ شهریور به بعد، یعنی برای مدت بیش از ۲۰ سال، متواری بود.

او پس از کشته شدن اسامه بن لادن توسط نیروهای ویژۀ ایالات متحده در پاکستان در سال ۱۳۹۰، رهبری القاعده را بر عهده گرفت. ایالات متحده برای سر او ۲۵ میلیون دلار میلیون جایزه تعیین کرده بود.

اگرچه الظواهری از جذبه‌ای که بن لادن داشت و توانسته بود افراط‌گرایان را در سراسر جهان بسیج کند، بی‌بهره بود، از مهارت‌های تحلیلی خود برای خدمت به القاعده استفاده می‌کرد.

گفته می‌شود که او استراتژیست اصلی و مغز متفکر عملیات‌های این گروه -- از جمله حملات ۲۰ شهریور ۱۳۸۰ بود -- و هم‌زمان پزشک شخصی بن لادن محسوب می‌شد.

الظواهری در اواخر دهۀ ۱۳۶۰ از مصر خارج شد و به پیشاور پاکستان رفت. پیشاور در آن زمان مرکز مقاومت در برابر اشغال افغانستان توسط شوروی بود.

الظواهری در پیشاور با بن لادن ملاقات کرد و در سال ۱۳۷۷ یکی از پنج امضاکنندۀ «فتوای» بن لادن برای حمله به آمریکایی‌ها بود.

آیندۀ القاعده

کالین کلارک، پژوهشگر مرکز سوفان، می‌گوید که القاعده «در تقاطع قرار گرفته است.»

او گفت: «به‌رغم رهبری الظواهری، که هم‌زمان با بازسازی [القاعده] خسارت‌های این گروه را به حداقل رساند، این گروه همچنان در مسیر آینده با چالش‌های جدی رو‌به‌روست. یکی از این چالش‌ها این پرسش است که چه کسی پس از رفتن الظواهری هدایت القاعده را بر عهده خواهد گرفت.»

بنا بر گزارش روز ۳۰ تیر مرکز سوفان، گزارشی که سازمان ملل متحد قبل از حملۀ ایالات متحده که منجر به مرگ الظواهری شد، منتشر کرد، جزئیات فهرست کنونی جانشینان احتمالی رهبر القاعده را بیان کرده است.

در این فهرست نام سیف العدل دیده می‌شود. گمان می‌رود او که یک مصری است در حالت شبه‌بازداشت خانگی در ایران به سر می‌برد و فرد دیگر عبدالرحمان المغربی است که متولد مراکش است.

از دیگر جانشینان بالقوه می‌توان به ابوعبیده یوسف العنابی الجزایری معروف به یزید مبارک، رهبر «القاعده در مغرب اسلامی»، و احمد دیریه، رهبر سومالیایی‌ «الشباب» که از گروه‌های وابسته به القاعده مستقر در سومالی است،‌ اشاره کرد. احمد عمر و ابوعبیده دو نام مستعار دیریه است.

مرکز سوفان گفت، با توجه به آسیب‌پذیری رهبران القاعده در ایران -- به‌ویژه پس از ترور ابومحمد المصری، فرد شمارۀ دو القاعده در تهران در مرداد ۱۳۹۹ -- ممکن است العدل نامزد احتمالی احراز این سمت نباشد.

به‌گفتۀ این مرکز، المغربی که داماد الظواهری است و یکی از پیشکسوتان تثبیت‌شدۀ القاعده محسوب می‌شود، نامزدی محتمل‌‌تر برای احراز این سمت است.

نگرانی‌های پابرجای امنیتی

بسیاری از افغان‌ها با ابراز شگفتی از کشته شدن رهبر القاعده در کابل، گفتند که آنها نمی‌توانند باور کنند که الظواهری در میان آنها پنهان شده بود.

فرشته، یکی از ساکنان کابل که نخواست هویتش به‌طور کامل فاش شود، گفت که از شنیدن خبر کشته شدن الظواهری شگفت‌زده شده است.

او گفت: ‌«این که بدانیم او اینجا زندگی می‌کرده، واقعاً ناراحت کننده است.»

یک مغازه‌دار که او هم نخواست نامش فاش شود، گفت که شنیدن این خبر او را شگفت‌زده نکرده است.

او گفت: «هر گروه تروریستی می‌تواند وارد خاک ما شود، از آن استفاده کند، و به سادگی از آن خارج شود.»

«ما نمی‌توانیم از خودمان، خاک‌مان، و اموال‌مان محافظت کنیم.»

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در گزارشی به تاریخ ۲۵ خرداد، به نگرانی‌های حل نشدۀ امنیتی در افغانستان اشاره کرده بود.

بنا بر این گزارش، پس از یک دورۀ اولیه بعد از مرداد ماه گذشته، که با کاهش حوادث امنیتی همراه بود، شعبۀ خراسان «دولت اسلامی» (داعش-کی) و دیگر گروه‌ها حملات‌شان را تشدید کرده‌اند.

طی روزهای ۱۱ دی‌ماه ۳۱ اردیبهشت، سازمان ملل متحد ۸۲ فقره حمله توسط داعش خراسان را در ۱۱ استان ثبت کرد. این در حالی است که شمار این حملات در شش استان در همان دورۀ زمانی در سال ۱۴۰۰ به تعداد ۱۲۹ حمله بود.

سازمان ملل متحد بهمن‌ماه گذشته اعلام کرد که داعش، القاعده، و دیگر گروه‌های خشونت‌آمیز تروریستی «اینجا [در افغانستان] نسبت به هر زمان دیگری در گذشته از آزادی عمل بیشتری برخوردارند.»