رخنه‌های امنیتی آشکار در ایران منجر به انتقاد شدید از عملکرد ادارۀ اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و عزل و نصب‌های فراوان در سمت‌های کلیدی اطلاعاتی شده است.

روز دوم تیرماه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعلام کرد رئیس ادارۀ اطلاعات آن، که بانفوذترین چهره در دستگاه اطلاعاتی ایران است، پس از ۱۳ سال خدمت از این سمت برکنار شده است. سپاه پاسداران هیچ دلیل یا توضیحی برای این تصمیم ذکر نکرد.

مثل بسیاری از تحلیلگران، روزنامۀ شرق در ایران این عزل و نصب را «یک زلزلۀ سیاسی» توصیف کرد.

حسین طائب، یک روحانی با درجۀ متوسط که بسیاری او را «چهره‌ای متحجر» می‌دانند، از زمان آغاز کار ادارۀ اطلاعات سپاه زمامدار آن بوده است.

سردار محمد کاظمی، که قبلاً رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه بود، به‌جای او منصوب شد.

از سوی دیگر، مجید کاظمی، از دیگر چهره‌های سپاه پاسداران که با نام مجید حسینی هم شناخته می‌شود و به‌عنوان یکی از رؤسای حفاظت اطلاعات در وزارت دفاع کار می‌کرده، به‌جای محمد کاظمی منصوب شده است.

روز چهارم تیرماه نیز خبر یک عزل و نصب دیگر اعلام شد.

ابراهیم جباری -- فرماندۀ نیروی مسئول تأمین امنیت علی خامنه‌ای، رهبر ایران، و خانواده‌اش -- از سمت خود برکنار و حسن مشروعی‌فر جایگزین او شد.

به‌گفتۀ ناظران، برکناری جباری نشان از نگرانی‌های شخصی خامنه‌ای نسبت به جان خود و نزدیکانش دارد.

ضعف‌های امنیتی

برکناری طائب پس از یک سلسله ضعف‌های امنیتی کلید خورد که منجر به چند فقره درز اطلاعات و ترور شد.

طائب، چهره‌ای تفرقه‌انداز که بسیاری از او ناراضی بودند، ابتدا پس از ترور محسن فخری‌زاده، دانشمند هسته‌ای ایران، در آذر ۱۳۹۹ مورد انتقاد شدید گروه‌های هوادار سپاه پاسداران قرار گرفت.

ترور فخری‌زاده، که در فهرست قتل‌های مشکوک سال‌های اخیر آمده است، انفجار در سایت‌های نظامی حساس و سرقت اخیر اسناد حساس برنامۀ موشکی و هسته‌ای از یک مرکز هسته‌ای در ایران موجی از انتقاد را نسبت به توانمندی‌های اطلاعاتی ایران برانگیخت.

پس از مرگ فخری‌زاده، محمود علوی، وزیر وقت اطلاعات ایران، اعتراف کرد که یکی از اعضای نیروهای مسلح کشور در این حادثه دست داشته است.

او در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی ایران بدون ذکر توضیح خاصی گفت: «فردی که اولین تدارکات را برای ترور انجام داد از نیروهای مسلح بوده است».

در آن زمان، دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، گفت این عملیات ترور «پیچیده» از دو دهۀ پیش در دستور کار بوده و دستگاه‌های اطلاعات ایران از آن مطلع بوده‌اند.

او گفت اما از آنجا که زمان و جزئیات عملیات به مرور زمان تغییر کرده بود، نیروهای اطلاعاتی ایران «متأسفانه نتوانستند درست عمل کنند».

قتل‌های دیگر نیز باعث انتقاد از توانمندی‌های اطلاعاتی رژیم شده است.

سرهنگ حسن صیاد خدایی، جانشین فرمانده یگان ۸۴۰ نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در سوریه فعالیت دارد، روز اول خرداد در خودروی شخصی خود در بیرون خانه‌اش در تهران به‌ضرب گلوله کشته شد.

کمتر از ۱۰ روز بعد، سرهنگ علی اسماعیل‌زاده، از اعضای دیگر نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در شرایط مرموزی در کرج واقع در ۳۵ کیلومتری غرب تهران از دنیا رفت.

اسماعیل‌زاده از همکاران نزدیک صیاد خدایی بود.

روز ۲۳ خرداد، علی کمانی، از اعضای سازمان هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در شهر خمین استان مرکزی حین انجام مأموریت کشته شد.

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح گفت در حادثه‌ای جداگانه، محمد عبدوس، از کارکنان این وزارتخانه، روز ۲۲ خرداد «حین انجام مأموریت» در استان سمنان واقع در شمال ایران کشته شده است.

خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گزارش کرد که عبدوس، ۳۳ ساله، نیز در حوزۀ هوافضا کار می‌کرده است.

گفته می‌شود برنامۀ هوافضای سپاه پاسداران مسئولیت برنامۀ موشک بالستیک ایران و برخی از پدافندهای هوایی کشور را بر عهده دارد.

طائب: چهره‌ای تفرقه‌انداز

طائب -- که بسیار به مجتبی خامنه‌ای، پسر علی خامنه‌ای، نزدیک است -- علی‌رغم نارضایتی فزاینده نسبت به عملکردش مدت زیادی در تصدی سازمانی مانده بود که هیچ قانون مدونی برای محدود کردن قدرتش وجود ندارد.

او طراح سرکوب خشونت‌‌آمیز اعتراضات سال ۱۳۸۸ بود که به‌دلیل وجود اختلاف نظر بر سر نتایج انتخابات ریاست جمهوری، منجر به جنبش سبز در ایران شد.

طائب، که به‌ندرت سخنرانی می‌کرد و در زمینۀ توطئه علیه افراد شهرت زیادی داشت، در زندانی کردن تعدادی از فعالان زیست‌محیطی نیز نقش داشت -- که یکی از این افراد با اتهام دروغین جاسوسی در زندان به سر می‌برد و همان جا جان خود را از دست داد.

او در دستگیری چند شهروند دوتابعیتی نیز دست داشت که طی بازدید از ایران بازداشت شده بودند و بعضی از آنها هنوز در زندان به‌سر می‌برند.

علی شاکری، کارشناس مسائل امنیتی اهل ایران، به المشارق گفت: «طائب ظاهراً بزرگ‌تر از سمتش شده بود. او به‌جای حفاظت از امنیت کشور، تمام توجه خود را معطوف نظریه‌های توطئه و بازداشت افراد کرده بود.»

با وجود این، شاکری گفت «چون او قبل از اینکه ۱۳ سال پیش ریاست ادارۀ تازه‌تأسیس اطلاعات سپاه پاسداران را به عهده بگیرد در دفتر خامنه‌ای کار کرده بود و در حلقۀ نزدیکان خامنه‌ای بود، با وجود همۀ اختلاف نظراتی که در موردش وجود داشت در سمتش مانده بود».

محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری سابق ایران، در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۹۷ گفت «مخالف» ماندن طائب در سمتش بوده چون او چهره‌ای «تفرقه‌انداز» بوده است.

اخیراً رسانه‌های اسرائیلی طائب را به طراحی یک نقشۀ ایرانی برای قتل یا ربودن شهروندان اسرائیلی که برای تعطیلات به ترکیه رفته بودند متهم کردند.

پس از آنکه ادارۀ اطلاعات ترکیه پرده از نقشۀ ایران در ترکیه برداشت، شایعاتی مبنی بر احتمال عزل طائب منتشر شد.

فریدون محبی، کارشناس مسائل ایران در آمریکا، به المشارق گفت: «شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه طائب ممکن است جاسوس بوده باشد اما خیلی به نظام نزدیک است و بیش از اینها اطلاعات دارد که بشود او را به‌طور فیزیکی حذف کرد».

او گفت: «بعضی‌ها می‌گویند چنین چیزی غیرممکن است، اما نظر عدۀ دیگری مثل من این است که تقریباً هر عنصری در کانون قدرت جمهوری اسلامی قیمتی دارد، و اگر آن قیمت پرداخت شود، آن شخص می‌تواند جاسوس شود».

روز دوم تیرماه، طائب به‌سمت «مشاور ارشد» حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، منصوب شد اما بسیاری از تحلیلگران باور دارند این سمت «صرفاً یک عنوان» است.

ضعف حفاظت اطلاعات

انتصاب کاظمی به‌جای طائب نشان می‌دهد خامنه‌ای و اطرافیانش باور دارند که ضعف کشور در زمینۀ حفاظت اطلاعات و فعالیت‌های ضدجاسوسی آسیب بیشتری به رژیم وارد خواهد کرد.

بسیاری از ناظران می‌گویند تغییراتی کنونی در آرایش اطلاعاتی سپاه پاسداران احتمالاً نتیجۀ ضعف‌های امنیتی، نفوذ خارجی و انتقاد تندروها از دستگاه اطلاعاتی است.

عده‌ای دیگر بر این باورند که این تغییرات ممکن است در اثر کشمکش درونی بین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیروی قدس سپاه و وزارت اطلاعات به‌وجود آمده باشد، که دستگاه اطلاعاتی سپاه همواره آن را در تاریکی قرار داده است.

تنش‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزارت اطلاعات به‌ویژه زمانی آشکار شد که وزارت اطلاعات گفت فعالان زیست‌محیطی دستگیرشده جاسوس نبوده‌اند و سپاه پاسداران باید آنها را آزاد کند، اما سپاه از آزادی این افراد سر باز زد.

از سوی دیگر، گفته می‌شود نیروی قدس نیز به‌دنبال افزایش قدرت خود در عرصۀ اطلاعات و تصمیم‌گیری بوده است، گرچه گزارش‌ها می‌گویند واضح است که قدرت نهایی با شاخه‌های اطلاعاتی سپاه خواهد بود.

عزل و نصب‌های فراوان اخیر گواهی بر وجود یک دستگاه اطلاعاتی ضعیف و حفره‌دار و جنگ مداوم بر سر قدرت بین دولت و سپاه پاسداران است، که رژیم را در تلاش برای فائق آمدن بر مشکلات فزایندۀ پیش روی خود به سمت اتخاذ تصمیمات افراطی سوق داده است.