موصل -- کتابخانه معروف دانشگاه موصل عراق قبلاً یک میلیون نسخه کتاب داشت، اما عناصر داعش وحشیانه آن را غارت کردند و قفسه‌های کتاب را در هم شکستند و متون قدیمی را به آتش کشیدند.

طی دو سال و نیمی که دانشگاه موصل در اشغال داعش بود، نیروهای آن کتابخانه اصلی دانشگاه را به آتش کشیدند و ساختمان‌های محل تحصیل دانشجویان را به انبار سلاح و مهمات تبدیل کردند.

پس از آنکه نیروهای عراقی و نیروهای ائتلاف بین‌المللی دوباره تسلط دانشگاه را به دست گرفتند، متوجه شدند که داعش در آنجا مشغول ساخت سلاح‌های شیمیایی اولیه بوده است.

اکنون با گذشت حدود پنج سال از شکست این گروه تروریستی، موصل سعی دارد مایه افتخار شهر را بازسازی کند، شهری که از دیرباز به عنوان کانون ادبیات شناخته شده و دارای کتابفروشی‌ها و آرشیوهای بی‌شماری از نسخ نایاب است.

محمد یونس، مدیر فنی کتابخانه پرآوازه دانشگاه موصل، به خاطر می‌آورد که بعد از آن نبردهای خیابانی طولانی و جان‌فرسا و باز‌پس‌گیری موصل از داعش در اوایل سال ۱۳۹۶، شاهد چه میزان تخریب و نابودی بوده است.

او گفت: «وقتی برگشتیم، دیدیم... کتاب‌ها از قفسه‌ها بیرون کشیده شده و روی زمین افتاده و سوخته‌اند.»

هزاران نسخه از کتاب‌های فلسفه، حقوق، علوم و شعر که به نحوی مغایر با ایدئولوژی افراطی داعش بوده در شعله‌های آتش سوخته بود.

دست‌کم ۸۵ درصد از کل مجموعه از بین رفت و بعضی از ارزشمندترین عناوین در بازار سیاه به فروش رسید.

یونس گفت: «قبل از آن ما بیش از یک میلیون عنوان داشتیم، که بعضی از آنها در هیچ دانشگاه دیگری در عراق پیدا نمی‌شد.»

طارق عطیه، ۳۴ ساله دانشجوی سابق دانشگاه موصل که اکنون در دانشگاه تکریت درس می‌خواند، گفت دانشگاه موصل قبل از داعش «مادر همه کتاب‌ها» بود. او گفت: «بین وضعیت قبل و بعد از داعش یک دنیا تفاوت است.»

بازسازی کل شهر

به لطف برنامه‌های بازسازی کل شهر با کمک متخصصان فرانسوی، موزه موصل و گنجینه‌های ۲ هزار و ۵۰۰ ساله آن، که بعضی از آنها به دست عناصر داعش خرد شده بود، حیات دوباره می‌یابد.

عناصر داعش با چکش به جان گنجینه‌های پیش از اسلام می‌افتاده‌اند چون این آثار از نظرشان بدعت‌آمیز بوده است، و حتی از این صحنه‌ها فیلم گرفته و در ویدیویی مربوط به سال ۱۳۹۴ وحشیگری خود را با افتخار تبلیغ کرده‌اند.

آثار بزرگ و سنگین فقط برای تبلیغات داعش نابود شد اما -- در مورد کتابخانه -- آثار دیگر در بازار سیاه به فروش رسید.

موزه لوور فرانسه و همین طور اتحاد بین‌المللی حفظ میراث فرهنگی در مناطق جنگ‌زده، مؤسسه اسمیتسونیان واشنگتن و صندوق جهانی بناهای تاریخی واقع در نیویورک از این تلاش‌های بازسازی حمایت می‌کنند.

میراث مذهبی شهر هم در کانون تلاش‌های بازسازی قرار گرفته است.

مسجد متعلق به قرن ششم هجری در موصل، مسجد نوری، که به سبب گلدسته خمیده آن موسوم به مناره حدبا شهرت یافته، نیز در دست بازسازی است عملیات بازسازی این مسجد طی طرح آژانس فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) انجام می‌گیرد.

در شهریور ماه نیز ناقوس جدیدی که در لبنان و با کمک‌های مالی انجمن اخوت عراق ساخته شده بود در کلیسای مسیحیان آشوری مار توما نصب شد؛ انجمن اخوت عراق یک سازمان غیردولتی فرانسوی است که به اقلیت‌های مذهبی عراق کمک می‌کند.

داعش از کلیسای مار توما، که قدمت آن به قرن دوازدهم خورشیدی بر‌می‌گردد، به عنوان زندان یا دادگاه استفاده می‌ کرد.

و اینک با راه‌اندازی طرح بازسازی، قفسه‌های کتابخانه دوباره قرار است پر از کتاب شود.

ساختمان کتابخانه، که با بودجه سازمان ملل متحد بازسازی شده، قرار است طی روزهای آینده بازگشایی شود. ساختمانی چهارطبقه با نمای شیشه‌ ای چشم‌ نواز که ابتدا ۳۲ هزار کتاب و گنجینه‌ای از کتاب‌های الکترونیکی خواهد داشت.

فعلاً کتاب‌ها در دانشکده مهندسی دانشگاه نگهداری می‌ شوند، که آنجا هم قفسه‌ ها دیگر جا ندارند و کتاب‌ها را روی هر سطحی که پیدا شود می‌گذارند.

مدیر فنی گفت احیای کتابخانه با کمک‌های چشمگیر دانشگاه‌های عربی و بین‌المللی و همچنین سازمان‌های خصوصی جمع‌آوری کمک از سراسر عراق میسر شده است.

اشتیاق به کتابخوانی

نشانه‌های طرح نوپای احیای میراث فرهنگی موصل رفته رفته پدیدار می‌شود، گرچه بخش‌هایی از این میراث فرهنگی از دست رفته هیچ گاه برنخواهد گشت.

به گفته احمد عبد احمد، مدیر کتابخانه اوقاف -- سازمان مدیریت اوقاف اسلامی عراق -- زمانی نسخ خطی متعلق به ۴۰۰ سال پیش در این کتابخانه نگهداری می‌ شد.

او با ناراحتی افزود اما «همه اینها ناپدید شده است.»

در جای دیگری از شهر که خیابان نجیفی نام دارد و همواره مرکز کتابفروشی‌ها بوده است هنوز نشانه‌هایی از ویرانی افراط‌گرایان به چشم می‌خورد.

گرچه تعداد انگشت‌شماری از مغازه‌ داران فروشگاه‌ هایشان را دوباره باز کرده‌اند، خیلی از فروشگاه‌ها به حال خود رها شده و تل‌هایی از آوار در زیر طاق‌های سنگی قدیمی خیابان دیده می‌شود.

کتابخانه عمومی مرکزی موصل که بیش از یک قرن قدمت دارد و قبلاً بالغ بر ۱۲۰ هزار عنوان کتاب داشت پس از بازسازی در اواسط سال ۱۳۹۸ بازگشایی شد.

جمال عبدالربه، مدیر این کتابخانه، گفت: «ما ۲ هزار و ۳۵۰ کتاب در زمینه ادبیات، علوم اجتماعی یا دین از دست دادیم.»

او گفت اما این مجموعه با کمک‌ها و خریدهای عمومی افزایش یافته و اکنون تا ۱۳۲ هزار عنوان در قفسه‌های کتابخانه وجود دارد.

وی افزود آنچه بسیار اهمیت دارد این است که همچنان خدشه‌ای به اشتیاق مردم برای ادبیات وارد نشده و «بعضی از مراجعان ما هر روز یکی دو ساعت برای کتابخوانی می‌آیند.»