از زمان روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، در تابستان امسال دولت او اعلام کرد که تمرکز سیاست خارجی بر بهبود روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری با همسایگان ایران متمرکز خواهد بود.

اما ناظران می گویند که دولت در عمل توسط سیاست های منطقه ای بی ثبات کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به گروگان گرفته شده است.

به گفته آنها، این سیاست ها که بر استفاده از نیروهای نیابتی برای تضعیف منافع کشورهایی که در نگاه رهبران سپاه «دشمن» تلقی می شوند، متکی است، برای مدت چندین دهه بر روابط خارجی ایران سایه افکنده است.

این سیاست ها همچنین به اعتراضات مردمی در داخل ایران منجر شده است؛ اعتراضاتی که منشأ آنها کمبود آب، خاموشی های بی‌پایان، نقض حقوق بشر، و سوءمدیریت در همه‌گیری است.

تحلیلگران هشدار می دهند که پس از یک دهه سیاست تهاجمی ایران در منطقه، همراه با اعتراضات مداوم مردمی علیه حکومت، شرایط برای قیام داخلی در ایران، مانند آن چه در «بهار عربی» رخ داد، مهیا شده است.

حفظ میراث سلیمانی

تحلیلگران می گویند، مردم ایران به دلیل اصرار رژیم بر حفظ میراث قاسم سلیمانی، فرمانده کشته شده نیروی قدس سپاه پاسداران، روز به روز بیشتر در یک بحران اقتصادی سرسام‌آور فرو می روند.

سلیمانی قبل از کشته شدن در حمله آمریکا در بغداد در روز ۱۳ دی ۱۳۹۸، رهبری دستور کار توسعه طلبانه سپاه را از طریق چندین جنگ نیابتی در سراسر منطقه، از جمله در عراق، سوریه، لبنان، یمن، و افغانستان بر عهده داشت.

این طرح ها پرهزینه بوده اند و بارها اولویت های نادرست تهران را به نمایش گذاشته اند. همزمان نارضایتی مردم ایران از دولت و اقتصاد در حال سقوط آن کشور رو به افزایش است.

رژیم ایران برای مدت نزدیک به ده سال سرمایه گذاری هنگفتی را در سوریه انجام داده است. جمهوری اسلامی ضمن حمایت نظامی از رژیم بشار اسد، در بخش های دیگر نیز هزینه های گزافی کرده است. این در حالی است که این اقدامات فاقد تأثیرات قابل ملاحظه ای بوده است.

مبالغ هنگفتی که ایران در سوریه خرج کرده و همچنان می کند، بهره مورد انتظار رژیم ایران را به همراه نداشته است.

سپاه پاسداران اکنون پس از صرف میلیون ها دلار نه تنها قوی تر نشده، بلکه از دو سال پیش نیز بسیار ضعیف تر است.

به گفته عبدالله کابلی، کارشناس روابط ایران و کشورهای عربی که ساکن ایران است، مقامات ایران در مورد میزان نفوذ سلیمانی در سوریه و روسیه نیز به شدت اغراق کرده اند.

روسیه و ایران هر دو برای حمایت از رژیم اسد در جنگ سوریه مداخله کردند. اما با پایان یافتن جنگ، آنها به عنوان رقیبان یکدیگر ظاهر شده اند و هر یک به دنبال سود بردن از نقش خود و پیشبرد برنامه های شان به هزینه دیگری هستند.

کابلی به المشارق گفت: «تهران بر این باور بود که سلیمانی [ولادیمیر] پوتین، [رئیس جمهوری روسیه] را متقاعد کرده بود که در سوریه مداخله نظامی کند.»

وی توضیح داد: «اما واقعیت این است که روسیه با بهره‌گیری از شبه نظامیان مورد حمایت ایران در سوریه، کنترل اوضاع را در دست گرفت و دستاوردهای سیاسی و اقتصادی کسب کرد.»

ویرانگری های نیروهای نیابتی ایران

در همین حال، هزینه های جانی و مالی ایران در جنگ سوریه سرسام آور بوده است.

به گفته تحلیلگران، ایران طی دهه گذشته صدها میلیون بشکه نفت و میلیون‌ها دلار پول به رژیم اسد اهدا کرده است، و همه این بذل و بخشش‌ها، که به کمبود و دشواری در زندگی ایرانیان انجامیده، بیهوده بوده است.

یکی دیگر از هزینه های سنگینی که تهران برای مداخلات منطقه ای خود می پردازد و نمی توان پایانی برای آن متصور بود، از دست دادن منافع اقتصادی و سیاسی خود در منطقه و صحنه جهانی است.

در یمن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همچنان مشغول قاچاق سلاح هایی است که به درگیری میان حوثی های مورد حمایت ایران و دولت بین المللی آن کشور دامن می زند.

نیروی دریایی ایالات متحده روز ٢٩ آذر در شمال دریای عرب از یک قایق ماهیگیری ۱۴۰۰ قبضه تفنگ آ ک -۴۷ (کلاشنیکف) و مهمات آن را به همراه پنج خدمه آن قایق -- که خود را یمنی معرفی کردند -- توقیف کرد.

در بیانیه روز ١ دی‌ نیروی دریایی ایالات متحده آمده است: «بنا بر ارزیابی ها مبدأ حرکت این شناور فاقد ملیت، ایران بوده و در مسیری در آب های بین المللی حرکت می کرد که در گذشته برای قاچاق غیرقانونی سلاح به حوثی ها در یمن از آن استفاده می‌ شد.»

در دوازده ماه گذشته، دو مورد دیگر از توقیف دریایی محموله های اسلحه که گمان می رود به مقصد حوثی ها در حرکت بود، روی داده است. در بهمن ماه ۱۳۹۹ کشتی یو اس اس وینستون چرچیل و در اردیبهشت ۱۴۰۰ کشتی یو اس اس مونتری در دو مورد، به ترتیب در سواحل سومالی و دریای عرب، این محموله ها را توقیف کردند.

در همین حال، در عراق اختلافات میان گروه های شبه نظامیان نیابتی ایران آشکار شده است. این اختلافات را می توان در اقدامات اخیر و سرپیچی های عصائب اهل الحق مشاهده کرد.

و در لبنان، تأثیرات رابطه سلیمانی با حزب الله و حسن نصرالله، رهبر آن، را هنوز می توان در بحران اقتصادی عمیقی که آن کشور را فرا گرفته و نیز فلج شدن دولت در نتیجه ربودن روند تصمیم گیری توسط حزب الله، مشاهده کرد.

خطر قیام

حکومت ایران به رغم تحریم ها و کاهش بودجه، همچنان اولویت هزینه‌‌کرد خود را به جای نیازهای روزمره مردم ایران بر صدور تروریسم، فرقه گرایی، و انتشار اطلاعات نادرست قرار داده است.

بودجه سپاه پاسداران بسیار هنگفت است.

رئیسی، که رابطه نزدیکی با علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، دارد، برای نخستین بار از زمان احراز سمت رئیس‌جمهوری پیش‌نویس بودجه سال مالی آینده را ارائه کرده است. این سند اولویت های او را آشکار می سازد.

بودجه سال مالی جدید که از ۱ فروردین آغاز می شود، توسط دولت تهیه و به مجلس ارائه می شود. سپس مجلس باید نسخه نهایی آن را تصویب کند.

دولت رئیسی در پیش‌نویس بودجه منابع مالی تخصیص یافته به سپاه پاسداران را به میزان چشمگیری افزایش داده است. این نشان دهنده ۲۴۰ درصد افزایش در بودجه سپاه پاسداران برای سال آینده است.

سال گذشته، بودجه سپاه نسبت به سال ماقبل آن ۵۸ درصد افزایش داشت. این بخشی از یک روند صعودی است که به نظر می رسد رو به شتاب است.

طی یک دهه گذشته، سپاه پاسداران و به میزان بسیار کمتری ارتش بخش اعظم بودجه سالانه را به خود اختصاص دادند و این میزان هر سال افزایش چشمگیری داشته است.

تخصیص این مبالغ به آنها در حالی است که ایران در آستانه ورشکستگی قرار دارد و مردم با مشکلات شدید اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند.

در لایحه بودجه، مبلغ اختصاص یافته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران -- یعنی اصلی ترین دستگاه تبلیغاتی رژیم که مستقیماً زیر نظر خامنه ای عمل می کند -- نیز نسبت به سال گذشته ۵۶ درصد افزایش داشته است.

به گفته ناظران، به رغم نیاز شدید ایران به رفع تحریم ها، و در حالی که این رژیم فعالانه در حال مذاکره برای برداشته شدن این تحریم هاست، کماکان به نظر نمی رسد که جمهوری اسلامی اقدام لازم برای برداشته شدن این تحریم ها را انجام دهد.

طی یک سال گذشته، اعتراضات علیه رژیم به دلیل خاموشی بلندمدت، کمبود آب، حقوق های بدون تغییر، دستمزدهای پایین، و بیکاری چندین شهر بزرگ ایران را فرا گرفته است.

سپاه پاسداران که به دلیل استقرار و حضور منطقه ای خود ضعیف شده و با کمبود بودجه شدید روبروست، ممکن است توانایی مقابله با یک قیام گسترده دیگر علیه رژیم ایران را نداشته باشد.