روسیه پیوسته در تلاش بوده است که نفوذ خود در سوریه را تحکیم کند، از نظر نظامی و در عرصه اقتصادی با کنترل صنعت نفت، گاز، و فسفات در آن کشور رخنه کند، و در این روند ایران را بیرون براند.

ایران و روسیه متحدان نزدیک سیاسی بوده اند و هر دو مستقیما از رژیم بشار اسد در سوریه پشتیبانی نظامی، سیاسی، و اقتصادی کرده اند.

با این حال تنش هایی بین مسکو و تهران ظهور کرده است و ناظران می گویند که همسویی نزدیکتر با روسیه ممکن است گزینه پرهزینه ای برای ایران باشد.

آنها با اشاره به احتمال مداخله روسیه در سیاست خارجی ایران یا ایجاد اختلال در آن، می گویند که که این امر ممکن است منجر به به بار آمدن خسارت های اقتصادی برای ایران شود. آنها خاطرنشان می کنند که نشانه ها مبنی بر این که کفه ترازو در سوریه در حال سنگین شدن به نفع روسیه است، همین حالا مشهود است.

روسیه در سال ۱۳۹۸ توافق نامه ای را برای تمدید قرارداد اجاره خود در بندر طرطوس به مدت ۴۹ سال امضا کرد. روسیه با این توافق هژمونی روسیه در کل سواحل سوریه را تحکیم کرده است.

از آن زمان این کشور برای گسترش پایگاه دریایی طرطوس، که تنها پایگاه دریایی آن در مدیترانه است، تلاش گسترده ای را آغاز کرده است. انتظار می رود یک اسکله شناور که قرار است در سال ۱۴۰۲ تکمیل شود، قابلیت های این مجموعه را گسترش دهد.

این [اسکله] در نهایت روسیه را قادر می سازد تا کشتی ها و زیردریایی ها را در سوریه تعمیر کند. گفتنی است که این کار در حال حاضر تنها می تواند در کارخانه های کشتی سازی در شمال غربی روسیه انجام شود.

چند ماه پیش، اقدامات عمده ای نیز در پایگاه هوایی الحمیمیم تحت کنترل روسیه، واقع در استان لاذقیه سوریه، مشاهده شد.

به گفته ناظران، ارتفاع هزار فوتی یکی از دو باند اصلی، به این پایگاه امکان پشتیبانی بیشتر برای استقرار منظم هواپیماهای بزرگتر و با بار سنگین تر، از جمله بالابرهای سنگین هوایی و حتی به طور بالقوه بمب افکن ها می دهد.

نصر الیوسف، روزنامه نگار روسی-سوریایی، به المانیتور گفت: «بر اساس توافق مرتبط با کنترل پایگاه هوایی الحمیمیم، رژیم سوریه حق ندارد بر محموله هواپیماها و کشتی های ورودی به این پایگاه ها نظارت کند.»

وی خاطرنشان کرد: «روس ها و مهمانان آنها می توانند ... بدون نیاز به دریافت ویزا از رژیم سوریه، به این پایگاه ها وارد و از آنها خارج شوند.»

روسیه به «پایگاه نیاز دارد»

خبرگزاری فرانسه گزارش داد، حتی در سال ۱۳۹۸ روزنامه نگاران شرکت کننده در تور وزارت دفاع روسیه به سوریه، علائمی را مشاهده کردند که حاکی از تلاش نیروهای روسیه برای حضور بلندمدت بود.

در پایگاه طرطوس، کشتی های جنگی و زیردریایی های روسیه کاملاً در معرض دید قرار داشتند.

در اکتبر، هنگامی که اسد به طور علنی از حضور گسترده نظامی روسیه در این کشور دفاع کرد، نشانه هایی مبنی بر این که رژیم سوریه به سوی روسیه متمایل شده و از ایران فاصله گرفته بود، وجود داشت.

اسد در پنجمین سالگرد مداخله مسکو در سوریه در گفتگو با شبکه تلویزیونی وزارت دفاع روسیه به نام «زیوزدا»، بر اهمیت دو پایگاه نظامی اصلی روسیه در سوریه تأکید کرد.

اسد گفت: «این تعادل نظامی جهانی به نقش روسیه نیاز دارد ... این به پایگاه های [نظامی] نیاز دارد ... ما از این بهره مند می شویم.»

مصطفی المصطفی، محقق مرکز تحقیقات معاصر «نما»، به المانیتور گفت: «تنها رقیب روسیه در سوریه، ایران است.»

وی گفت: «اما همه احزاب پیرامون هماهنگ شدن به منظور بیرون راندن تهران از سوریه و جلب روسیه برای پر كردن خلا به وجود آمده پس از آن، با یکدیگر توافق دارند. همه این عوامل به مسکو اطمینان می دهد و باعث می شود این کشور پایگاه هایش در سوریه را توسعه بخشد و حضور خود در خاورمیانه را گسترش دهد.»

در حالی که روسیه توافق نامه های حضور بلندمدت را به دست می‌ آورد، ایران تلاش کرده است که با مستقر شدن در استان دیر الزور، در نزدیکی مرز با عراق، چندین ستاد شبه نظامی را در آن منطقه ایجاد کند.

اما شبه نظامیان ایرانی در این منطقه بارها و بارها مورد انتقاد قرار گرفته اند.

همچنین رقابت گسترده ای میان ایران و روسیه بر سر استخدام جوانان سوری در گروه های شبه نظامیان خودشان وجود داشته است.

شبه نظامیانی که در شرق سوریه تحت هدایت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران فعالیت می کنند، در نتیجه حمله به پایگاه هایشان و همچنین مخالفت ساکنان منطقه به هژمونی ایران، در حال از دست دادن جنگجویانشان هستند.

به گفته فعالان محلی، در حالی که تعداد بیشتری از جنگجویان گروه های شبه نظامی مورد حمایت ایران این گروه ها را ترک می کنند، استخدام کنندگان روسی در کمین نشسته اند تا آنها را جذب کنند، در صفوف خود قرار دهند، و مرحله جدیدی از جنگ را در سوریه رقم بزنند.

بیرون رانده شدن ایران

روسیه ده ها قرارداد اقتصادی با رژیم سوریه امضا کرده است. و ایران نیز پیشتر در پی ایمن کردن معاملات «همکاری های راهبردی اقتصادی درازمدت» بوده است.

محمود مصطفی، اقتصاددان سوری و استاد دانشگاه دمشق، گفت: «رقابت روسیه و ایران به وضوح در سوریه دیده می‌ شود.»

او گفت که هر دو طرف برای به دست آوردن سهم بیشتری از سفره بازسازی به رقابت افتاده‌ اند تا پول‌ هایی را که برای سر پا نگه داشتن رژیم سوریه خرج کرده‌ اند، جبران کنند.

وی گفت، اما واضح است که سهم ایران از فرصت‌ های تجاری جدید با خواست و برآوردهای رژیم ایران مطابقت نداشته است؛ چرا که آن رژیم امید داشت در کوتاه‌ ترین بازه زمانی ممکن به بازگشت سرمایه زیادی برسد.

این موضوع را می‌ توان به تأثیر روسیه در سوریه نسبت داد. روسیه از دیرباز بر تأسیسات درآمدزای متعدد - از جمله معادن فسفات بیابان شرقی (بادیه) و بنادر تجاری طرطوس و لاذقیه - تسلط داشته است.

او گفت که به نظر می‌ رسد نقشه‌ های روسیه «محاسبات ایران را به شدت کنار زده و به عقب رانده است و روسیه ایران را از بسیاری از منابع درآمدی که انتظار کسب پول از آنها را داشت، محروم کرده است.»

مؤسسه خاورمیانه در گزارش خود به تاریخ ۲۳ بهمن ماه ۱۳۹۸ گفت، با وجود زمینه های همکاری بین این دو کشور، «ایران به خوبی می داند که روسیه تمایلی به دیدن یک ایران بیش از حد قدرتمند و مستقل ندارد.»

خبرگزاری مشرق ایران به نقل از مؤسسه خاورمیانه گفت: «ایران برای پشتیبانی در برنامه های نظامی خود نباید به کشورهایی مانند روسیه وابسته باشد.»

این گزارش یادآور شد، برای مثال روسیه تمایلی به فروش سامانه موشکی زمین به هوای دوربرد اس-۳۰۰ خود به ایران نداشته است.

سایر رسانه های ایرانی از جمله شرق و نیز خبرگزاری دولتی دانشجویان ایران گفته اند که روسیه و چین خواهان یک ایران ضعیف هستند.