ابو محمد الجولانی، رهبر تحریر الشام، طی دو دهه گذشته به دلیل بیعت با القاعده و همکاری با «دولت اسلامی» (داعش) شهرت یافته است.

اکنون با تعیین یک جایزه ۱۰ میلیون دلاری برای سر او، الجولانی می گوید که این ائتلاف ها صرفاً راهبردی بوده اند و زدن برچسب «تروریست» به او «نسبتی غیرمنصفانه» است.

وی در یک برنامه مستند به نام «فرانت لاین» که ۱۱ خرداد پخش شد، گفت: «این یک برچسب سیاسی است که هیچ حقیقت و اعتباری ندارد.»‌

اما برای بسیاری از افراد که به طور مستقیم شاهد وحشیگری الجولانی بوده اند، باور کردن ادعاهای او مبنی بر این که تغییر کرده، برایشان دشوار است.

مسیر افراط گرایی

الجولانی، با نام احمد حسین الشراع، متولد سال ۱۳۶۱ و بزرگ شده دمشق است. او حدوداً ۲۱ ساله بود که به ابو مصعب الزرقاوی، شهروند اردنی و رهبر گروه موسوم به القاعده در عراق، پیوست.

القاعده تحت رهبری الزرقاوی مسئولیت بسیاری از اقدامات خشونت آمیز، از جمله کشتار از طریق منفجر کردن خودروهای بمب گذاری شده، حملات انتحاری، حملات تک تیراندازی، بمب های دست ساز کنار جاده ای، گروگان گیری، اعدام، و سر بریدن را بر عهده گرفت.

حدود سال ۱۳۸۳، تقریباً هر روز انفجارهایی با استفاده از خودروهای بمب گذاری شده در عراق روی می داد و باعث کشته شدن ناگوار غیرنظامیان می شد. در آن زمان تعداد کشته شدگان به حدی موجب نگرانی رهبران القاعده شد، که آنها نامه ای به الزرقاوی فرستادند و از او خواستند کشتن افراد بی گناه را متوقف کند.

الزرقاوی این توصیه را رد کرد.

در این مستند، الجولانی اصرار دارد که او با اتخاذ چنین روش هایی مخالف بود -- اما با این وجود، وی همچنان به این گروه فداکار ماند.

الجولانی در سال ۱۳۸۴ در موصل دستگیر شد و بخش اعظم پنج سال پس از آن را در زندان «کمپ بوکا» در عراق، که توسط آمریکا اداره می شد، سپری کرد.

الجولانی پس از آزاد شدن در صفوف القاعده قرار گرفت و به عنوان فرمانده یکی از هسته های القاعده در موصل خدمت کرد تا آن که بهار عربی در سوریه به راه افتاد. در آن زمان بود که او برنامه اش را تغییر داد تا به میهنش و نزد ابوبکر البغدادی بازگردد.

الجولانی پس از اخذ تأیید و دریافت پول نقد از رهبر گروهی که در آن زمان «دولت اسلامی عراق» شناخته می شد، به سوریه بازگشت.

الجولانی به «فرانت لاین» گفت: «البغدادی ماهانه ۵۰ تا ۶۰ هزار دلار به من می داد و این موضوع برای مدت شش تا هفت ماه ادامه داشت. نخست، من درخواست کردم که ۱۰۰ نفر با من بیایند. اما بسیاری از رهبران از ایده رفتن من به سوریه خوششان نیامد. بنابراین فقط شش نفر با من همراه شدند.»‌

«مسئله فقط پول است»

الجولانی در حالی که محتاطانه وابستگی افراطی خود را پنهان می کرد، چندین ماه را برای استخدام نیرو و تشکیل جبهه النصره با هدف اعلام شده «جنگ با رژیم بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه» صرف کرد.

او در عرض یک سال ۵ هزار نفر را تحت فرمان خود داشت که برای او می جنگیدند.

رانیا ابوزید، روزنامه نگار لبنانی-استرالیایی که به پوشش جنگ در سوریه پرداخته است، گفت: «او درس های القاعده و دولت اسلامی عراق را آموخته بود و قصد نداشت از آنها در سوریه الگوبرداری کند. او تلاش کرد تا خود را در جوامع محلی مورد لطف و توجه قرار دهد.»

به رغم آن که الجولانی نسبت به تاکتیک های داعش اظهار بیزاری می کرد، جبهه النصره حملات خود علیه رژیم سوریه را با اعزام بمب گذاران انتحاری جوان آغاز کرد.

جبهه النصره برای تأمین هزینه های عملیات خود کارخانه ها را غارت کرد، از افراد ساده لوح پول گرفت، غیرنظامیان را ربود، و ده ها میلیون دلار از طریق اخاذی به دست آورد.

در حالی که دولت اسلامی عراق به کشتار بی رویه غیرنظامیان در عراق ادامه می داد، این گروه خیلی زود شروع به ارسال پول برای البغدادی کرد.

اما با شهرت یافتن جبهه النصره، یک جنگ قدرت میان البغدادی و الجولانی ایجاد شد -- و این آغاز تقلای الجولانی برای بقا بود.

البغدادی، بدون آن که از قبل به الجولانی اطلاع دهد، جبهه النصره را جذب کرد و از «ادغام شدن» آن با داعش به منظور ایجاد «دولت اسلامی عراق و سوریه» (داعش) خبر داد.

تئو پادنوس، روزنامه نگار مستقل آمریکایی که ۲۲ ماه را به عنوان گروگان در یکی از زندان های جبهه النصره در حلب گذرانده است، توضیح داد: «مسئله فقط پول است.»‌

«وقتی افراد داعش با مردان جبهه النصره مشاجره می کردند، آنها می گفتند: مسئله فقط پول است. مسئله فقط پول است. جبهه النصره تمام پول نقد را می گیرد، و ما می خواهیم -- ما، داعش، سهم بیشتری از این پول را می خواهیم.»‌

الجولانی که از رقابت تلخ خود با البغدادی سرخورده شده بود، با ایمن الظواهری، جانشین بن لادن، بیعت کرد.

تلاش برای «حفظ ظاهر»

الجولانی در سال ۱۳۹۶ علناً ارتباط خود با القاعده را قطع کرد.

اما بسیاری بر این باورند که جدایی الجولانی از القاعده یک اقدام استراتژیک، و نه یک تفاوت ایدئولوژیک واقعی، بود.

ابوزید، روزنامه نگار لبنانی-استرالیایی، گفت: «القاعده خوشنام نیست؛ به خصوص اگر بخواهید یک استان را اداره کنید.»‌

وی گفت: «جدایی از القاعده باعث حفظ ظاهر خواهد شد. این امر به او این امکان را می دهد که با سایر گروه های سیاسی و احزاب سیاسی، عوامل خارجی ارتباط برقرار کند ... بنابراین دلایل عملی مختلفی برای جدا شدن از القاعده وجود دارد.»‌

در سال ۱۳۹۶، الجولانی یکی از اعضای مؤسس ائتلاف افراطی تحریر الشام شد و تلاش کرد تا از القاعده و داعش فاصله بیشتری بگیرد.

تحریر الشام با استفاده از نیروهای بی رحم و جبهه سیاسی خود موسوم به «دولت رستگاری» بر بخش اعظم استان ادلب سوریه تسلط پیدا کرد.

این گروه رهبران گروه های مخالف خود را هدف سوءقصد قرار داده و کنشگران محلی را سرکوب کرده است. تحریر الشام همچنین در راستای تلاش برای کسب درآمد، بازرگانان و کسبه را وادار به پرداخت هزینه ها و جریمه های مختلف می کند. این گروه همچنین دیدگاه های افراطی خود را بر مردم محلی تحمیل می کند.

محمد السلوم، که برادرش سامر پس از شکایت از فساد تحریر الشام در شبکه های اجتماعی بازداشت شد، گفت: «الجولانی اکثر جنبه های زندگی را کنترل می کند. هر کسی که کلمه ای خلاف میل او بگوید، دستگیر می شود.»

وی گفت که عناصر جبهه النصره برادرش را از خانه شان بردند، او را یک سال در یکی از زندان هایشان نگاه داشتند، و سرانجام در سال ۱۳۹۸ اعدام کردند.

الجولانی «قابل اعتماد نیست»

الجولانی در حضور اخیر رسانه ای خود با لباس غربی تری دیده می شود.

مازن زکی، مدیر رسانه های جدید در مرکز مطالعات میدانی ابن الولید و تحقیقات میدانی مصر، گفت: «این تغییر ظاهر به وضوح تلاشی برای نشان دادن خودش به عنوان فردی معتدل است که هیچ ارتباطی با تروریسم ندارد.»‌

زکی افزود، اما الجولانی «فردی متزلزل است و وابستگی ایدئولوژیک وی شناخته شده است و بنابراین، به هیچ وجه نمی توان به او اعتماد کرد.»‌

وائل عبدالمطلب، کارشناس نظامی مصر و محقق و متخصص گروه های تروریستی در مرکز مطالعات استراتژیک منطقه ای در قاهره، گفت: «الجولانی و ایدئولوژی که او نماینده آن است، بخشی از القاعده است.»‌

عبدالمطلب گفت: «این حقیقت که او در رأس یک گروه تروریستی قرار دارد، اعتماد کردن [به او] را غیرممکن می کند، و بنابراین آنچه او انجام می دهد فقط تلاشی برای پریدن از یک کشتی در حال غرق شدن است.»‌

وی گفت: «طی سال ها، الجولانی و پروژه او فقط انهدام، ویرانی، و وحشت را برای سوری ها و غیرنظامیان در خاورمیانه به ارمغان آورده است.» او افزود: «بنابراین او باید یک بار و برای همیشه ریشه کن شود تا صلح مطلوب برقرار شود.»‌

[ولید ابو الخیر از قاهره در تهیه این گزارش مشارکت نموده است.]