پاریس - روح الله زم، مخالف ایرانی، مهر ماه ۱۳۹۸ از فرانسه یک سایت خبری پرطرفدار را اداره می کرد. او در کشور محل سکونت خود در تبعید، در کنار خانواده اش بود و از مزایای پناهندگی و نیز امنیت برخوردار بود.

اما زم حدوداً یک سال بعد، در روز ۲۲ آذر، در ایران به دار آویخته شد. اعدام او با محکومیت بین المللی همراه بود.

چگونه شد که زم از شرایط آسایش نسبی زندگی خود در فرانسه دست کشید و به ملاقات مرگ رفت؟ مرگی که در ۴۷ سالگی توسط دژخیمان در کشورش نصیب او شد. این در حالی است که زم در فعالیت هایش رهبران آن کشور را هدف قرار داده بود.

محمد علی زم، پدر او، یک روحانی است که هنوز مقیم ایران است. او در یک دوره از شخصیت های برجسته مؤسسه های فرهنگی ایران به شمار می رفت.

پشتیبانی او از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ - انقلابی که شاه را از قدرت برکنار کرد - به حدی پرشور بود که او پسرش را همنام روح الله خمینی، بنیانگذار آن انقلاب، نام نهاد.

همکاران و دوستان روح الله زم در فرانسه می گویند، اشتباه او این بود که به رغم هشدارهای اعلام شده مبنی بر وجود خطر، فریب خورد و در مهر ماه ۱۳۹۸ به عراق رفت. به گفته آنها، او در دامی افتاد که برای سوءاستفاده از شخصیت خود او گسترده شده بود.

مهتاب قربانی، نویسنده ایرانی ساکن پاریس و پناهنده ای که با زم همکاری می کرد، گفت: «او با رفتن به عراق دست به یک بازی خطرناک زد و بازنده شد.»

«او به یک بازی روانی کثیف که توسط این رژیم طراحی شده بود، کشانده شد.»

مقابله با رژیم ایران

روح الله زم، که برای مدتی قریب به پنج سال ساکن فرانسه بود، تا دو میلیون دنبال کننده را به کانال تلگرامی خود موسوم به آمدنیوز جذب کرده بود. او در زمستان ۱۳۹۶ مردم را به شرکت کردن در اعتراضات تشویق می کرد. او همچنین گاه و بیگاه ادعاهایی پرشور را درباره رهبری ایران منتشر می کرد.

زم، به عنوان فرزند پدری با نفوذ، از روابط خوبی در تهران برخوردار بود. او پس از انتخابات جنجالی ‌سال ۱۳۸۸ ایران را ترک کرد و به مالزی، ترکیه، و سپس فرانسه رفت؛ اما همچنان روابط خود را حفظ کرد.

مازیار، یکی از دوستان زم که او نیز یک پناهنده ایرانی است و در «آمد نیوز» کار می کرد، می گوید: «هر گاه میان افراد قدرتمند جنگ قدرت پیش می آمد، آنها به زم روی می آوردند.» مازیار درخواست کرد نام کامل او منتشر نشود.

«او اطلاعات را بدون هر گونه محدودیتی منتقل می کرد، هیچ خط قرمزی نداشت، و به هیچکس - نه رئیس جمهوری، نه رهبر، و نه هیچکس دیگر - احترام نمی گذاشت. او حتی به پدر خودش هم می خندید.»

اما موفقیت رادیکالیسم فزاینده آمدنیوز و زم سبب شکست خود آنها شد؛ چرا که تلگرام آن حساب کاربری را به دلیل تحریک دنبال کنندگان به استفاده از کوکتل مولوتف علیه پلیس، به حالت تعلیق درآورد.

به نظر می رسید نفوذ زم رو به زوال باشد. حتی دوستان او نیز کم کم این پرسش را مطرح می کردند که آیا او دارد بیش از حد برای سرنگون شدن رژیم ایران فشار می آورد؟

آمادگی برای «افتادن در دام»

حسین فرشتیان، یک وکیل مقیم پاریس که به زم کمک می کرد، گفت: «روح الله واقعاً مشهور شده بود. او طرفدار سرنگونی رژیم بود و شاید کم کم خودش را در کسوت یک رهبر تصور می کرد.»

او گفت: «او اندک اندک دوستانش را از دست داد.»

قربانی افزود: «او تنها و منزوی بود و بخشی از اپوزیسیون ایرانی در تبعید به او اعتماد نداشتند.»

او همچنین تهدیدهای فزاینده ای را دریافت می کرد و همین باعث شده بود که پلیس فرانسه از او محافظت کند.

دوستان زم گفتند که آن دوره، دوره ای تاریک برای زم بود. زم که مردی بسیار بلندپرواز بود از مشاهده محو شدن برق آسای قدرت حضور رسانه ای خود - حضوری که خود او بسیار سریع ایجاد کرده بود - هراسان بود.

مازیار گفت: «او در موقعیتی قرار داشت که ممکن بود تصمیمات بدی بگیرد و به دام بیافتد.»

زم اواسط مهر ماه ۱۳۹۸ به دفتر کار فرشتیان در پاریس رفت. او به این وکیل گفت که قصد دارد برای مصاحبه با علی سیستانی، روحانی برجسته شیعه، به عراق سفر کند. اظهارات زم موجب شگفتی این وکیل شد.

«هرگز برنخواهی گشت»

این مصاحبه به پیشنهاد فردی که ادعا می کرد یک بازرگان ایرانی است، مطرح شده بود و قرار بود آغازگر کار یک شبکه تلویزیونی تازه باشد.

همکاران زم با در نظر گرفتن نفوذ امنیتی ایران در عراق بی درنگ احساس خطر کردند.

فرشتیان گفت:‌ «من فریاد زدم، من به او گفتم: اگر بروی، پایان کار است. تو هرگز به فرانسه بازنخواهی گشت.»

با این حال، زم به امان (پایتخت اردن) پرواز کرد و فردای آن روز به بغداد رفت.

مازیار می گوید: «همه، حتی محافظش، به او توصیه کردند که نرود؛ اما او فقط پاسخ داد که از صبر کردن خسته شده است. و او رفت. شوربختانه.»

زم از فرودگاه امان به همسرش تلفن کرد. اما به نظر می رسد به محض ورود به بغداد دستگیر شده باشد.

تصاویری که بعداً از تلویزیونی دولتی ایران پخش شد، زم را با چشمان بسته نشان می داد. در این تصاویر افرادی او را سوار اتومبیل کردند و به مرز ایران بردند.

تیر ماه گذشته تلویزیون دولتی با او مصاحبه کرد. این شیوه ای است که در ایران علیه زندانیان به کار گرفته می شود؛ شیوه ای که کنشگران آن را اعترافات اجباری اخذ شده تحت شکنجه تلقی می کنند.

مصاحبه او با برنامه «بدون تعارف» توسط علی رضوانی انجام شد. علی رضوانی رسماً روزنامه نگار صدا و سیمای دولتی جمهوری اسلامی ایران است. اما فعالان می گویند که او در واقع یکی از بازجویان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.

اعدام با «شتابزدگی غیرعادی»

زم در رابطه با اتهاماتی شامل «نشر فساد» و جاوسوسی برای سازمان های اطلاعاتی بیگانه،‌ از حمله فرانسه و اسرائیل، محکوم شد. این در حالی است که او و هوادارانش این اتهامات را به شدت رد کردند.

اعدام او در روز ۲۲ آذر تنها چهار روز پس از اعلام خبر به تأیید رسیدن حکم دیوان عالی کشور و با یک شتابزدگی غیرعادی، اجرا شد.

پدر او در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت که به او اجازه داده شده بود یک روز قبل از اعدام با پسرش دیدار کند. او گفت که در این باره به روح الله اطلاعی داده نشده بود.

نیاز، دختر روح الله زم، در رسانه های اجتماعی نوشت که پدرش ساعاتی قبل از اعدام با استفاده از اپلیکیشن واتس اپ با او تماس گرفت. به گفته او، پیش شماره به کار رفته در این تماس ۰۴۴ [پیش شماره تلفن] بریتانیا بود که این موضوعی غیرقابل توجیه هست.

او نوشت: «من می دانستم که تمام است و دشوارترین چیز این بود که می دانستم و نمی توانستم کاری در آن مورد انجام دهم!»‌

ایالات متحده و اروپا نسبت به اجرای این حکم اعدام ابراز خشم کردند. میچل باچله، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، گفت، دستگیری زم در خارج از ایران «ممکن است آدم ربایی محسوب شود»، و از این بابت «نگرانی های جدی» وجود دارد.

اما حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، گفت که او باور ندارد کشتن زم بتواند به روابط میان ایران و اروپا آسیب برساند. وی یادآور شد که مجازات اعدام بخشی از قوانین ایران است.

پیامی به مخالفان ایرانی

برای مخالفان مقیم فرانسه، این اعدام به منزله یک هشدار بود؛‌ هشداری که به آنها می گفت امنیت آنها حتی در خارج از ایران نیز تضمین شدنی نیست.

قربانی می گوید:‌ «آنها می خواستند با اعدام کردن او به وفاداران رژیم این پیام را بدهند که مبادا راه دیگری را در پیش بگیرند.» او افزود: «آنها همچنین خواستند قدرتشان را به رخ مخالفان خارج از ایران بکشند و در میان آنها ترس و وحشت به وجود آورند.»‌

به گفته وزارت خارجه ایالات متحده، رژیم ایران از زمان انقلاب اسلامی تاکنون حدود ۳۶۰ نفر را در خارج از ایران به قتل رسانده است.

وزارت خارجه گفته است که این ترورها در ۴۰ کشور «عمدتاً توسط بازوی برون مرزی سپاه پاسداران (یعنی نیروی قدس)، وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، یا گروه های نیابتی مانند حزب الله لبنان» اجرا شده است.

تقریباً همه قربانیان، مخالفان جمهوری اسلامی یا اعضای اپوزیسیون بودند.