عدن -- به رغم گذشت یک سال از مرگ قاسم سلیمانی، سرلشکر ایرانی، یمن همچنان بهای سنگینی را برای نقشه های او می پردازد؛ نقشه هایی که یمن را به یک کشور واقع در خط مقدم جنگ های نیابتی منطقه ای ایران تبدیل می کرد.

سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، نقش بسیار بزرگی در به وجود آمدن وضعیت کنونی یمن داشت. یمن اکنون در آستانه فروپاشی اقتصادی و سیاسی قرار دارد.

بنا بر اعلام «پروژه داده های یمن»، بحران یمن که حوثی ها (انصارالله) مورد حمایت ایران به آن دامن زده اند، از سال ۱۳۹۴ تاکنون منجر به کشته و زخمی شدن بیش از ۱۷ هزار و ۵۰۰ غیرنظامی شده است. بنا به گزارش دیده بان حقوق بشر، بیش از ۲۰ میلیون نفر دچار ناامنی غذایی هستند و ۱۰ میلیون نفر نیز در معرض خطر قحطی قرار دارند.

سلیمانی روز ۳ دی سال گذشته در یک حمله هوایی در بغداد کشته شد. این حمله پس از هشدارهای مکرر به ایران و نیروهای نیابتی آن نسبت به حملات آنها به ایالات متحده و همپیمانان آن انجام شد.

مرگ او لحظه مهمی را در کارزار چند دهه ای تهران برای گسترش ستیزه جویی و اختلاف در خاورمیانه و فراتر از آن رقم زد.

سلیمانی و سپاه پاسداران به لحاظ مالی، نظامی، و لجستیکی از حوثی ها پشتیبانی کردند و آنها را قادر ساختند که دستور کار ایران را در یمن اجرا کنند. این امر موجب افزایش رنج یمنی ها در نتیجه طولانی شدن جنگ شده است؛ جنگی که اکنون در ششمین سال خود قرار دارد.

برهم زدن توازن قدرت در منطقه

سپاه پاسداران از همان آغاز قصد داشت از حوثی ها به عنوان یک نیروی نیابتی برای برهم زدن توازن قدرت در منطقه استفاده کند. دلیل این امر موقعیت مکانی راهبردی آن گروه شبه نظامی در نزدیکی مرز جنوبی عربستان سعودی و تنگه باب المندب بوده است. تنگه باب المندب دروازه ای برای تجارت جهانی محسوب می شود.

وضاح الجلیل، تحلیلگر سیاسی، در این باره گفت: «سلیمانی می خواست تخصص اطلاعاتی و امنیتی سپاه پاسداران را به حوثی ها انتقال دهد تا آنها وظایف مشخصی را اجرا کنند. این امر باعث می شد که آنها نفوذ و تسلط پیدا کنند و امنیت منطقه و جهان برهم بخورد.»

او گفت که این امر از طریق اجرای عملیات مؤثری مانند پرتاب موشک های بالستیک و هواپیماهای بدون سرنشین (پهپادها) و مین گذاری در خطوط کشتیرانی بین المللی محقق می شد.

عربستان سعودی از اوایل سال گذشته میلادی تاکنون هدف ده ها حمله با استفاده از موشک های بالستیک و پهپاد قرار گرفته است. از جمله این حملات می توان به یک حمله ویرانگر و بی سابقه به تأسیسات آرامکو در شرق آن کشور در روز ۲۳ شهریور ۱۳۹۸ اشاره کرد.

ایالات متحده و عربستان سعودی، ایران را مسئول آن حملات دانستند.

اوایل ماه گذشته یک پایانه نفتی دریایی سعودی دچار آتش سوزی شد. این آتش سوزی، پس از آن روی داد که نیروهای ائتلاف عربی دو قایق بمب گذاری شده توسط حوثی ها را رهگیری کردند.

پس از آن در روز ۵ آذر، انفجاری در یک نفتکش تحت مدیریت یونان در بندر شقیق، در جنوب عربستان سعودی، روی داد. دریاد گلوبال، شرکت اطلاعات دریایی مستقر در لندن، گفت که این واقعه بر اثر انفجار یک «بمب دست ساز آبی» که توسط حوثی ها به کار گرفته شده بود، روی داد.

تنها چند روز پیش از آن حوثی ها گفته بودند که آنها با استفاده از یک فروند موشک قدس-۲ یکی از کارخانه های آرامکو را در جده هدف قرار دادند. به گفته آرامکو، این حمله موجب سوراخ شدن یک مخزن نفت و وقوع انفجار و آتش سوزی شد.

آموزش دیدن همراه با حزب الله

الجلیل با تأکید بر جنگ های نیابتی که سلیمانی در عراق، سوریه، و لبنان به راه انداخت، گفت: «قاسم سلیمانی وظیفه گسترش نفوذ سپاه پاسداران در منطقه را بر عهده داشت.»‌

او گفت: «اگرچه یمن با این سه کشور فاصله زیادی دارد ... سلیمانی از روابط خود استفاده کرد و شبه نظامیان وابسته به خود در آن کشورها را بسیج کرد تا با حوثی ها ارتباط برقرار کنند و کارشناسان و سلاح های پیشرفته خود را به آنها انتقال دهند.»

او گفت که سلیمانی همچنین فرماندهان نظامی و امنیتی حوثی ها را به لبنان، عراق، و ایران فرستاد تا در آن کشورها آموزش ببینند و تجربه کسب کنند.

اوایل سال ۱۳۹۴، یک فرمانده حزب الله به فایننشال تایمز گفت که جنگجویان حوثی و حزب الله طی ده سال گذشته در کنار هم آموزش دیده اند. او گفت: «آنها همراه با ما در ایران آموزش دیدند. سپس ما آنها را اینجا [در لبنان] و در یمن تعلیم دادیم.»

بنا بر گزارشی که در اردیبهشت ۱۳۹۴ توسط مرکز مطالعات راهبردی فکر منتشر شد، سپاه پاسداران به طور مستقیم در آموزش نیروهای زبده حوثی نقش داشته است.

در آن گزارش آمده بود که این آموزش ها در دو مرحله اجرا شدند. نخستین دوره آنها در سال های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ با تمرکز بر فرماندهان رده بالا و متوسط برگزار شد. آن آموزش ها در لبنان، سوریه، و ایران انجام شد.

بنا بر این گزارش، مرحله دوم این آموزش در اردوگاه های حوثی ها در صعده با شرکت نیروهای حزب الله و سپاه پاسداران برگزار شد.

عملیات قاچاق غیرقانونی

فیصل احمد، تحلیلگر سیاسی، گفت: «حمایت و توجهی که سلیمانی در اختیار حوثی ها قرار داد، موجب ویرانی یمن شده و آسیب های سنگینی را به کشورهای منطقه وارد کرده است.»

احمد گفت: «سلیمانی، با استفاده از طرح ها و واحدهای قاچاق خود، موشک های بالستیک ... کارشناسان، اسلحه، و پشتیبانی مادی را در اختیار [حوثی ها] قرار داد.»

بیشتر سلاح های مورد استفاده حوثی ها در جنگ تا پیش از کودتای این گروه شبه نظامی در شهریور ۱۳۹۳ در یمن دیده نشده بود.

ایران از سواحل ۲۵۰۰ کیلومتری یمن و نیز از جزایر و شناورهای یمنی برای قاچاق اسلحه به این گروه شبه نظامی استفاده کرده است.

نیروهای یمنی در سال های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۴ دو شناور ایرانی مملو از اسلحه -- به نام های جیهان ۱ و جیهان ۲ -- را در آب های سرزمینی یمن توقیف کردند.

ائتلاف عربی در ماه های فروردین و خرداد امسال دو محموله اسلحه را که در دریای عرب به مقصد حوثی ها در حرکت بود، توقیف کرد.

گارد ساحلی یمن نیز در تابستان چندین فروند شناور مملو از اسلحه، مهمات، یا کوکائین را طی چهار عملیات مختلف رهگیری کرد.

احمد گفت: «[مرگ] سلیمانی یک خلاء را برای سپاه پاسداران در زمینه اجرای طرح هایی که او برای حوثی ها ترسیم کرده بود، به وجود آورده است.»

احمد افزود: «این خلاء در این واقعیت مشهود است که ایران حسن ایرلو، افسر سپاه پاسداران، را به عنوان سفیر خود فرستاده است. هدف این است که او مستقیماً بر حوثی ها نظارت کند و علیه شهرهای یمن، خطوط کشتیرانی بین المللی، و تأسیسات اقتصادی سعودی عملیات نظامی انجام دهد.»

احمد گفت که این اقدامات «سبب طولانی شدن جنگ شده و در نتیجه یمن را در همه سطوح ویران کرده است. این امر سبب شده است که بدترین بحران انسانی در جهان ایجاد شود.»

راه امنیت منطقه ای

عبدالسلام محمد، رئیس مرکز مطالعات راهبردی ابعاد، گفت: «راهبرد سپاه پاسداران، رسیدن به یمن بود. سپاه با این کار می خواست به کشورهای ثروتمند خلیج فارس نزدیک شود. همزمان، سپاه می خواست در مناطق پرجمعیت حضور پیدا کند تا در آینده یک ارتش را تشکیل دهد؛ ارتشی که به سپاه کمک می کند به رؤیای خود برای تسلط پیدا کردن بر اماکن مقدس مذهبی و اماکن نفتی جامه عمل بپوشاند.»

وی گفت که جنبش حوثی «ابزار لازم» برای آن راهبرد بود.

وی با اشاره به رهبر ایران گفت، «تا زمانی که رژیم خامنه ای قدرت را در دست داشته باشد»، ایران به دنبال کردن «سیاست های منطقه ای خصمانه و ویرانگر» خود ادامه خواهد داد.

محمد گفت: «پایتخت های تازه ای سقوط خواهند کرد و هر زمان [ایران] بر محل تازه ای تسلط پیدا کند، هرگز آنجا را ترک نخواهد کرد. هدف ایران از این کار ایجاد یک کمربند امنیتی است. پس از آن که ایران اعلام کند دارای سلاح های هسته ای است، این کمربند از ایران محافظت خواهد کرد.»

رژیم ایران روز ۱۲ آذر قانونی را تصویب کرد که دستور می دهد میزان غنی سازی اورانیوم بی درنگ به سطوحی نزدیک به سطح سوخت تسلیحاتی افزایش یابد. این قانون همچنین دستور می دهد که چنان چه جامعه جهانی تحریم های وضع شده علیه رژیم را تا اوایل بهمن ماه لغو نکند، ایران بازرسان هسته ای بین المللی را از آن کشور اخراج کند.

چنین گام هایی مغایر تعهدات رژیم ایران در چهارچوب توافق هسته ای مهم آن کشور با قدرت های جهانی در سال ۱۳۹۴ است.

محمد گفت: «نقش سلیمانی شتاب بخشیدن به اجرای راهبرد ایران بود؛ راهبردی که شامل تصرف صنعا و دمشق و نیز بیروت و بغداد است. کشته شدن او تغییری در این راهبرد ایجاد نمی کند.»

وی افزود: «در سپاه پاسداران جانشینانی برای او وجود دارند؛ هر چند آنها به اندازه او قدرتمند نیستند.»

اسماعیل قاآنی، فرمانده جدید نیروی قدس، از نفوذی که سلیمانی زمانی از آن برخوردار بود، بی بهره است. اما تحلیلگران می گویند که او نیز احتمالاً مسیر مشابهی را در پیش خواهد گرفت.