مراسم تشییع کالبد محسن فخری زاده، دانشمند برجسته هسته ای ایران، که جمعه (۷ آذر) کشته شد، روز دوشنبه در تهران و در میان انتقادات از عدم توانایی ایران برای جلوگیری از بروز این قتل در خاک خود، برگزار شد. جمهوری اسلامی، انگشت اتهام را در این ترور به اسرائیل نشانه رفته است.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، چندین مسئول بلند پایه ایرانی در مراسم تشییع جنازه شرکت کردند، از جمله امیر حاتمی، وزیر دفاع و حسین سلامی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی .

تصویری از دانشمند کشته شده در کنار علی خامنه ای، رهبر ایران و همچنین قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه، که اوایل سال جاری میلادی در بغداد کشته شد.

دریادار علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، طی سخنانی گفت که عملیات «پیچیده» ترور فخری زاده دو دهه در دست طراحی بوده و دستگاه های امنیتی ایران از آن باخبر بوده اند.

با این حال، وی گفت، از آنجا که زمان و جزئیات عملیات با گذشت زمان تغییر کرده است، نیروهای اطلاعاتی ایران «متأسفانه نتوانستند آنطور که باید عمل کنند».

اضافه شدن قتل فخری زاده به فهرست قتل های چند دانشمند هسته ای دیگر ایران در سال های اخیر، ، چندین انفجار در پایگاههای حساس نظامی و سرقت اخیر اسناد حساس برنامه هسته ای و موشکی از تاسیسات هسته ای ایران، سیلی از انتقادها را درمورد ناتوانی ساختار امنیتی و اطلاعاتی ایران به همراه داشته است.

رخی گمانه زنی می کنند که ممکن نیروهای داخلی پشت این حمله بوده باشند. آنها می گویند گروهی از تندروهای ایران مخالف مذاکره با ایالات متحده هستند، و این به آنها انگیزه داد که فخری زاده را به قتل برسانند و ازاین قتل به عنوان دستاویزی برای دور کردن ایران از تعهداتش به آژانس انرژی اتمی و جلوگیری از مذاکرات احتمالی استفاده بکنند.

آنها همچنین به ضدگلوله نبودن خودروی حامل فخری زاده اشاره کرده، و از آن به عنوان ضعف عمدی امنیتی عمدی یاد کرده اند.

تأثیر منفی ترور بر پیشبرد برنامه هسته ای

یک تحلیلگر پیشین نیروی دریایی ایران به المشارق گفت که از آنجا که فخری زاده در حال کار بر روی به روزرسانی سیستم رادار نظامی ایران بود، مرگ وی نه تنها برای برنامه هسته ای، که برای برنامه نظامی ایران نیز ضربه بزرگی به شمار می رود.

این تحلیلگر که خواست نامش فاش نشود گفت فارغ از این که این ترور با هدف بازداشتن سایر دانشمندان ایرانی (از همکاری با رژیم) انجام شده یا نه، احتمالاً بر این موضوع بی تاثیر هم نخواهد بود، زیرا هزینه هایی را که این افراد باید برای کمک به پیشبرد برنامه هسته ای رژیم بپردازند، افزایش می دهد.

وی در مورد عقبگردی که این ترور متوجه برنامه هسته ای ایران خواهد کرد، گفت که ترور فخری زاده را می توان با قتل سلیمانی مقایسه کرد.

وی گفت: «این تحول ممکن است در کوتاه مدت وقفه ای در پیشرفت برنامه هسته ای ایجاد کند، چرا که ممکن است فرد دیگری با همان استعدادهای فخری زاده برای جایگزینی نداشته باشند. اما در بلند مدت، احتمالاً تفاوت زیادی نخواهد داشت.»

این تحلیلگر افزود که بخشی از حافظه و تخصص های سازمان یافته برنامه ای هسته ای با مرگ فخری زاده از بین خواهد رفت، اما ایران متخصصان دیگری نیز دارد و تصمیم گیرندگان برنامه هسته ای احتمالاً سرمایه گذاری بر فعالیت های هسته ای و استخدام متخصصان داخلی و خارجی را دو چندان خواهند کرد، شاید تنها به این دلیل که وجهه خود را حفظ کنند.»

محسن حسینی، کارشناس سیاسی ساکن ایالات متحده، به المشارق گفت که سه رکن سیاست رژیم ایران نفوذ منطقه ای،, موشک های بالستیک و برنامه هسته ای آن است.

ترور فخری زاده ضربه بزرگی به برنامه هسته ای است - همانطور که قتل سلیمانی ضربه مهمی به نفوذ منطقه ای ایران زد. به همین ترتیب، مرگ افسر سپاه حسن تهرانی مقدم در سال ۱۳۸۹ یک شکست بزرگ برای برنامه موشکی رژیم بود.

فخری زاده که بود؟

فخری زاده یکی از اعضای سابق سپاه، معاون وزیر دفاع و رئیس سازمان نوآوری و تحقیقات دفاعی بود.

فخری زاده که او را «مرد مرموز هسته ای» می خواندند، برنامه هسته ای ایران را بنیان نهاده بود. ایران تاکنون موفق به ساخت سلاح هسته ای نشده است اما فخری زاده جاه طلبی رسیدن به سلاح هسته ای را داشت.

ایالات متحده آمریکا در سال ۱۳۸۷ تحریم هایی را علیه فخری زاده وضع کرد و سبب وضع آنها را «انجام فعالیت ها و معاملاتی که به توسعه برنامه هسته ای ایران کمک می کند» عنوان کرد.

بر اساس تصاویر رسمی منتشر شده پس از مرگش، فخری زاده به اندازه ای متنفذ بود که در دی ماه ۱۳۹۷ با خامنه ای دیدار کرد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، فخری زاده برای قاتلانش به قدری اهمیت داشت که در یک حمله علنی و در روز روشن در یک جاده اصلی خارج از تهران هدف ترور قرار گرفت.

کریم سجادپور، تحلیلگر بنیاد کارنگی در واشنگتن، گفت که «شاید ماه ها و حتی سال ها طول بکشد تا» تاثیر مرگ فخری زاده دریافته شود.

وی در حساب توییتر خود نوشت: «کسانی که نقش دقیق او را در فعالیت های روزمره هسته ای ایران درک می کنند، در این خصوص صحبت علنی نمی کنند و آنها که در این مورد اظهار نظر می کنند، اطلاعات ندارند.»

«هدف درجه یک موساد»

فخری زاده «هدف شماره یک» سرویس اطلاعاتی اسرائیل موساد و «مغز متفکر برنامه هسته ای ایران» لقب گرفته است.

امیر حاتمی، وزیر دفاع ایران، در پی ترور فخری زاده گفت: «ما می دانستیم که او بارها تهدید شده و تحت تعقیب بود.»

نام فخری زاده در آذرماه ۱۳۹۴ در یک سند آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح شده بود.

آژانس بین المللی انرژی اتمی از دهه هشتاد او را به فعالیت «فعالیت جهت حمایت از بعد نظامی احتمالی برنامه هسته ای (ایران)» متهم کرد؛ برنامه ای که طبق گزارش آژانس در اواخر دهه شصت فعال شده بود.

بنا به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی این فعالیت ها با هدایت او و در طرحی به نام «آماد» دوباره سازماندهی، و در پائیز سال ۱۳۸۲ رها شد.

در اسفند ۱۳۸۵، فخری زاده همراه با سایر «افرادی که در فعالیت های هسته ای یا برنامه موشک های بالستیک» ایران شرکت داشتند هدف تحریم های شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت.

قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد او را به عنوان «دانشمند ارشد» وزارت دفاع و «رئیس سابق مرکز تحقیقات فیزیک» معرفی کرد.

این گزارش خاطرنشان کرد که آژانس انرژی هسته ای «می خواست با فخری زاده در مورد فعالیت های مرکز تحقیقات فیزیک در دوره ای که وی ریاست آن را بر عهده داشت مصاحبه کند اما ایران این خواسته را رد کرده بود.»

«سلیمانی عرصه دانش»

تحریم های سازمان ملل پس از اجرایی شدن توافق هسته ای سال ۱۳۹۴ لغو شد. اما آمریکا پس از خروج از برجام در سال ۱۳۹۷، تحریم های خود علیه فخری زاده را بار دیگر اعمال کرد.

به گفته علی اکبر صالحی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، فخری زاده دکترای «فیزیک هسته ای و مهندسی » داشت و استاد راهنمای او فریدون عباسی دوانی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران بود که خود در سال ۱۳۸۹ از یک سوء قصد جان سالم به در برد.

عباسی دوانی از فخزی زاده به عنوان «دوست نزدیک» خود یاد کرد که با او به مدت «۳۴ سال همکاری نزدیک حرفه ای» داشت و گفت که در جنگ ایران و عراق در سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷شانه به شانه هم در خط مقدم جنگیده بودند.

عباسی دوانی در مصاحبه ای با رسانه های داخلی ایران گفت که فخری زاده «برای حمایت از فعالیت های هسته ای کشور در همه زمینه ها کار کرده است»، به ویژه در زمینه غنی سازی اورانیوم.

او از فخری زاده به عنوان «یک دانشمند برجسته که می تواند هم سطح با شهید سلیمانی [اما] در زمینه علم و فناوری در نظر گرفته شود» یاد کرد.