به قدرت رسیدن بشار اسد، رئیس‌ جمهور سوریه، پس از سه دهه حکومت ظالمانه پدرش امید به آزادی دموکراتیک را در دل مردم زنده کرد. اما امروز پس از ۲۰ سال، سوریه به یک کشور منزوی و جنگ‌ زده بدل گشته است.

سوریه که در زیر فشار سقوط سهمگین اقتصادی، تحریم‌ها و نه سال جنگ در حال فروپاشی است، راه بسیار درازی در پیش دارد تا به آینده‌ ای برسد که بشار اسد یک ماه پس از مرگ پدرش حافظ اسد در روز ۱۰ ژوئن ۲۰۰۰ و با افتادن در مسیر ریاست جمهوری برای این کشور متصور شده بود.

فیصل أتانی از مرکز سیاست جهانی گفت: «در مراحل اولیه اضطراب زیادی وجود داشت چرا که سوریه از چند دهه پیش انتقال مسالمت‌آمیز قدرت را تجربه نکرده بود و حافظ اسد تنها کسی بود که همه می‌ شناختند».

اما «همه اینها با روی کار آمدن بشار و القای این جو نوگرایی، تازگی و آزادی آرام گرفت».

این چشم‌ پزشک تحصیلکرده لندن که در ۳۴ سالگی سوگند ریاست جمهوری یاد کرد چهره اصلاح‌طلبی از خود نشان داد که می‌ توانست با آزادسازی اقتصاد و نشان دادن چراغ سبز کم‌ سویی به غرب، اساس سیاست سوریه را تغییر دهد.

پس از حدود ۴۰ سال حکومت قانون اضطراری، تا مدت کوتاهی پس از اینکه بشار اسد با برگزاری انتخابات تک‌ کاندیدایی به ریاست جمهوری برگزیده شد، سوریه شاهد افزایش تبادل نظر و کنشگرایی سیاسی بود.

دانیل نیپ، کارشناس امور سوریه و استادیار دانشگاه جورج‌ تاون، گفت: «بشار شخصیت بسیار متفاوتی نسبت به دیگر چهره‌های برجسته درون رژیم داشت».

نیپ گفت: «در کشوری که بیش از یک دهه هیچ گونه آزادی سیاسی یا اقتصادی چشمگیری دیده نشده بود، به نظر می‌ رسید رسیدن بشار به ریاست جمهوری نویدبخش اصلاحاتی باشد که مدت‌ها به فراموشی سپرده شده بود».

«مرگ سریع تصور لیبرالیست»

در سپتامبر ۲۰۰۰ و در دوره‌ ای که بهار دمشق نام گرفت، حدود ۱۰۰ اندیشمند خواستار اصلاحاتی از قبیل لغو وضعیت اضطراری، آزادی‌های عمومی و تکثرگرایی سیاسی شدند.

أتانی گفت: «تصور شخصیت بشار به عنوان لیبرالیست خیلی زود به دست فراموشی سپرده شد».

او در تابستان ۲۰۰۱ دگراندیشی را سرکوب کرد. با انحصار ثروت در دست وابستگان رژیم، وعده آزادسازی اقتصادی نیز کمرنگ شد.

أتانی افزود: ایده بشار برای اقتصاد بازار اجتماعی به فرمولی برای فساد گسترده در حلقه نزدیکان او تبدیل شد.

نابرابری اقتصادی عمیق‌ تر شد و بسیاری از افراد طبقه متوسط جامعه و مردم روستایی در فقر مطلق فرو رفتند.

سرکوب ظالمانه اعتراضات ضدحکومتی در سال ۲۰۱۱ و جنگی که تاکنون جان بیش از ۳۸۰ هزار نفر را گرفته و میلیون‌ ها تن دیگر را آواره کرده مشروعیت بین‌ المللی او را زیر سؤال برده است.

سیل تحریم‌ هایی که از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه سوریه وضع شده و جدیدترین آن قرار است این ماه اجرایی شود باعث وخامت بحران اقتصادی فلج‌ کننده این کشور شده است.

اکثر مردم این کشور در فقر به سر می‌برند و ارزش پوند سوریه در برابر دلار به پایین‌ترین سطح خود در طول تاریخ رسیده است که موج تازه‌ای از مخالفت‌ ها را در نواحی تحت کنترل رژیم رقم زده در حالی که خشونت همچنان مناطق خارج از کنترل اسد را دربرگرفته است.

اقتصاد سوریه در آستانه ویرانی

محمود مصطفی، اقتصاددان سوری، به دیارنا گفت در تمامی مناطق تحت کنترل رژیم سوریه قیمت‌ها سر به فلک کشیده فروشگاه‌ ها تعطیل شده و بسیاری از کالاهای اساسی در بازارها نایاب شده است.

او با اشاره به اینکه قیمت بعضی از کالاها تا ۳۰۰ درصد بالا رفته است، گفت افزایش اخیر قیمت‌ها را فقط می‌ توان با واژه «دیوانه‌ وار» توصیف کرد.

وی افزود از طرف دیگر نرخ تبدیل ارز به دلار از ۳۰۰۰ پوند به ازای هر دلار تجاوز کرده و در برخی مناطق حتی به ۳۵۰۰ پوند به ازای هر دلار نیز رسیده است.

مصطفی گفت این نرخ‌ ها باعث شده تاجران از عرضه کالاها و اجناس به بازار دست بکشند و همچنین افزود که تمامی فروشگاه‌ ها، به ویژه آنهایی که مواد غذایی می‌ فروشند و نیز بسیاری از نانوایی‌ها، درب مغازه‌ شان را بسته‌ اند.

او خاطرنشان کرد افزایش اخیر قیمت‌ ها با کاهش بی‌ سابقه قدرت خرید مردم سوریه، بعضی از آنها را به زیر خط فقر کشانده است.

وی گفت در این اوضاع، رژیم اسد «هیچ حرکتی برای توقف افزایش قیمت‌ها نکرده» و حتی تصمیم به بستن مراکز صرافی و انتقال پول نیز گرفته که به فعالیت‌ های اقتصادی آسیب زده است.

مصطفی گفت این اقدام باعث توقف انتقال ارزهای ارزشمند از سوریان مقیم خارج که هزاران خانواده به آن محتاجند شده و موجودی ارزهای ارزشمند بازار را به صفر نزدیک کرده است.

همین موضوع به نوبه خود باعث بالا رفتن قیمت‌ها و سقوط ارزش پوند سوریه شد.

مصطفی گفت این شرایط بدنه حامیان رژیم را تحت تأثیر قرار داده است چرا که اعتراضات حتی در مناطق طرفدار رژیم مثل لاذقیه و دمشق و همچنین در استان‌های جنوبی درعا و سویدا نیز دیده شده است.

«ناکامی راهبردی و اقتصادی»

سوریه تحت امر بشار اسد جایگاه خود را به عنوان یک کشور بانفوذ در منطقه از دست داده و اکنون اکثراً آن را کشوری بسیار وابسته به روسیه، ایران و چندین گروه شبه‌ نظامی مورد حمایت ایران، از جمله حزب‌ الله لبنان، قلمداد می‌کنند.

نیپ گفت: «حافظ همیشه سوریه را مستقل از دخالت‌های خارجی نگه داشته بود. بشار برای حفظ یکپارچگی رژیم خود مدیون نفوذ خارجی شده است.

آنچه اکنون می‌ بینیم شکلی غریب و دست دوم از قدرت است که اصلا در سیاست امروزی سوریه سابقه ندارد.»

أتانی گفت: «سوریه بشار اسد یک ناکامی راهبردی و اقتصادی است» و پیش‌ بینی کرد که این کشور در سومین دهه از روی کار آمدن او «ویرانه‌ ای فقیر از گذشته خودش خواهد بود».

وی گفت همان طور که از اختلاف عمیق بین اسد و پسر دایی قدرتمندش رامی مخلوف که ماه گذشته اموالش به دستور حکومت توقیف شد نیز پیدا است، این شکاف‌ ها هم اتحادهای دیرینه را تضعیف خواهد کرد.

أتانی افزود: «بشار در سرسختی و مصون نگه داشتن هسته رژیم از گزندها مانند حافظ است. او فقط کارآمدی یا شانس حافظ را ندارد.»