تغییرات در رهبری سپاه پاسداران به دنبال مرگ قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، باعث بروز یک بحران اعتماد در این سپاه و رقابت‌های تنگاتنگ در بین شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در عراق شده است.

تحلیلگران گفتند که پس از آن که سلیمانی و ابومهدی المهندس، معاون رئیس نیروهای بسیج مردمی، در تاریخ ۳ ژانویه در یک حمله هوایی ایالات متحده در بغداد کشته شدند، تنش‌های فزاینده میان شبه‌نظامیان مختلف مورد حمایت ایران به اوج خود رسید.

اسماعیل قاآنی به جای سلیمانی زمام امور نیروی قدس را بر عهده گرفت اما هنوز در تقلا برای پر کردن جای خالی سلف خود که عده کثیری او را دومین فرد قدرتمند ایران پس از رهبر انقلاب علی خامنه‌ای می‌دانند، موفق نشده است.

تحلیلگران گفتند سلیمانی پیش از مرگ خود به نقاط مختلف منطقه می‌رفت و به طور مرتب با شبه‌نظامیان مختلف مورد حمایت ایران دیدار می‌کرد و توانسته بود درجه‌ای از انسجام و اتحاد را بین آنها حفظ کند.

آنها افزودند اما اکنون علی‌رغم تلاش‌های تهران برای نزدیک‌تر کردن شبه‌نظامیان به یکدیگر، اختلافات پابرجاست و حتی عمیق‌تر نیز می‌شود.

اختلافات عمیق میان شبه‌نظامیان

زیاد السنجری، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی عراقی، به دیارنا گفت روز ۲۰ فوریه که رهبران گروه‌های شبه‌نظامی جانشین المهندس را معرفی می‌کردند «اختلافات عمیق» میان شبه‌نظامیان آشکار بود.

عبدالعزیز المحمداوی، دبیر کل سابق کتائب حزب‌الله، به سمت معاون نیروهای بسیج مردمی انتخاب شد.

او گفت اختلافات بر سر معرفی او «تنش‌های عمیق و فزاینده در بین این شبه‌نظامیان را نشان می‌دهد که در اثر رقابت بر سر قدرت و منافع شخصی پدید آمده است».

وی خاطرنشان کرد گرچه این شبه‌نظامیان همچنان به ایران وفادارند و به دستورات سپاه پاسداران عمل می‌کنند، «هنوز به دنبال منافع شخصی خود هستند و بدخواهانه برای حفظ حضور و نفوذ خود در مقایسه با دیگر شبه‌نظامیان می‌جنگند».

حاتم الفلاحی، تحلیلگر نظامی و راهبردی، گفت در جلسه ماه ژانویه رهبران گروه‌های شبه‌نظامی در قم، ایران تلاش کرد «مقتدی صدر [روحانی عراقی] را در خط مقدم قرار دهد و رابطه او را با رهبران دیگر گروه‌های شبه‌نظامی [بهبود ببخشد].

او به دیارنا گفت: «رهبران همه گروه‌های شبه‌نظامی، از جمله رقیب صدر یعنی قیس خزعلی، که رئیس گروه شبه‌نظامی عصائب اهل الحق است، حامی این رویکرد هستند».

روابط بین صدر و خزعلی سال‌ها پرتنش بوده و هر دو در رقابت برای کسب نفوذ بین دیگر شبه‌نظامیان بوده‌اند.

الفلاحی با اشاره به اینکه هر گونه توافق میان شبه‌نظامیان «آسیب‌پذیر و گذرا» خواهد بود، افزود با پیدایش هر گونه تعارض منافع، این اختلافات ممکن است خیلی زود بالا بگیرد و از کنترل خارج شود.

«کثرت وفاداری‌ها»

الفلاحی گفت از ویژگی‌های این شبه‌نظامیان «کثرت وفاداری‌ها» است.

وی گفت این افراد معتقد به دکترین ولایت فقیه، که مستلزم بیعت با رهبر ایران است، «از لحاظ تسلیحات، تجهیزات و نفوذ بیشترین قدرت را دارند».

وی خاطرنشان کرد حدود ۴۰ گروه از این شبه‌نظامیان وجود دارند که از برجسته‌ترین آنها می‌توان به کتائب حزب‌الله، سازمان بدر، عصائب اهل الحق و حرکت‌النجبا اشاره کرد.

او گفت این شبه‌نظامیان در تلاش برای «تقویت حضور خود در جایگاه یک نهاد موازی با حکومت و تحمیل کنترل خود با توسل به زور» هستند.

وی افزود آنها همزمان دارند «به مؤسسات رسمی دولتی نفوذ می‌کنند و قدرت نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی جمع می‌کنند تا بتوانند سلطه خود را تثبیت کنند».

در عین حال، از ماه اوت ۲۰۱۸ که چندین گزارش در ارتباط با بازجویی از خزعلی در مدت بازداشت سال ۲۰۰۷ او توسط ارتش آمریکا در عراق، از حالت طبقه‌بندی‌شده خارج شده است، رنگ و بوی تردید در میان رهبران شبه‌نظامی دیده می‌شود.

این گزارش‌ها حاوی اعترافات و اطلاعاتی است که خزعلی در خصوص فعالیت‌ها و ارتباط خود و همچنین صدر با سرویس‌های اطلاعاتی ایران به بازجویان آمریکایی داده است.

جزئیات حمایت‌های مالی و آموزش‌هایی که سپاه پاسداران در اختیار شبه‌نظامیان عراقی قرار می‌دهد نیز در این گزارش‌ها آمده است.

ازدست دادن طرفداران گروه‌های شبه‌نظامی

احمد الابیض، تحلیلگر سیاسی، به دیارنا گفت عدم اعتماد در بین شبه‌نظامیان مختلف و همچنین افزایش استیصال در داخل تک‌تک گروه‌ها دیده می‌شود.

شبه‌نظامیان جنوب عراق که در تقلا برای کسب قدرت و ارعاب تظاهرکنندگان در اعتراضات اخیر بوده‌اند حمایت و نفوذ خود را رفته‌رفته از دست داده‌اند.

وی افزود رهبران گروه‌های شبه‌نظامی از قدرت و نفوذ ایران آگاهند و در تلاش برای «پر کردن جای خالی سلیمانی و المهندس» و اهرم کردن ارتباط خود با ایران برای کسب نفوذ قوی‌تر هستند.

او گفت اما تلاش‌هایی برای در تنگنا قرار دادن منابع اقتصادی گروه‌های شبه‌نظامی و «بیرون راندن آنها از مناطق آزادشده از چنگ تروریست‌ها» انجام می‌شود تا نتوانند منابع طبیعی عراق را در راستای منافع خود بر باد بدهند.

الابیض همچنین گفت پیش‌بینی می‌کند با وضع تحریم‌ها علیه بسیاری از افراد «فشار ایالات متحده آمریکا بر گروه‌های شبه‌نظامی و رهبرانشان» افزایش یابد.