زۆر عێراقی پیاوی ئایینی باڵای شیعە، عەلی سیستانی، وەك ستونی سەقامگیری لەقەڵەمدەدەن لەکاتی پشێوییدا و وەك "قەڵغانی ئەمنییەت" دەیبینن کە دەکرێت سەقامگیری بگەڕێنێتەوە و دەسەڵاتی دەوڵەت بەهێزبکات.

پسپۆڕان دەڵێن ئەو رێنمایی و راوێژانەی پێشکەشی دەکات بە لایەنە حکومی و سیاسییەکان پشتیوانی لە چاکسازی و گەڕاندنەوەی هاوسەنگی دەکەن بۆ پرۆسەی سیاسی.

وانەبێژی زانستی سیاسی لە زانکۆی موستەنسریە، عیسام فەیلی بە دیارونای وت عەلی سیستانی "پیاوێکی دەگمەنە لە قۆناغە سەخت و ناوازەکانی مێژووی وڵاتەکەدا".

وتی ئایەتوڵای باڵا ئامادەییەکی دڵنیاکەرەوەی هەیە لەبەرئەوەی کەسێکی میانڕەوە کە هەموو عێراقیەکان لەخۆدەگرێت، بێ گوێدان بە هەواداریی تائیفی یان ئێتنی.

فەیلی وتی جەختیکردۆتەوە لەوەی "هەمووان دەبێت لەژێر یاسا و نیزامی دەوڵەتدا بن کە مافەکانی هاوڵاتیان دەپارێزێت و رێ بە خەڵك دەدات خەونەکانیان بەدیبهێنن بەبێ هیچ جیاکارییەك".

وتیشی هەڵوێستەکانی سیستانی بەگوێرەی هەستی ئەرکی نیشتمانین و بەگشتی هاوسەنگن، خاسیەتی ژیرێتی و حیکمەتیان هەیە.

فەیلی وتی بۆنمونە، پشتیوانیی لە خۆپیشاندانە جەماوەریەکان کرد کە ساڵێك لەمەوبەر هاتنەئاراوە و پشتیوانیشی لە داوا رەواکانی خۆپیشاندەران کرد بۆ چاکسازی.

سیستانی بەتەواوی دەستێوەردانی ناوچەیی و بیانی رەتدەکاتەوە لە کاروبارەکانی عێراقدا لەبەرئەوەی هەر دەستێوەردانێك، وەك ئەو دەیبینێت، سێبەرێکی رەش جێدەهێڵێت بەسەر پرۆسەی سیاسیدا و وڵاتەکە دەکات بە ناوچەی پێکدادان.

فەیلی وتی دیدگای سیستانی پابەندە بە "گرنگیی دامەزراندنی عێراقێکی سەربەخۆ کە کاروبارەکانی خۆی بەڕێوەدەبات و مل بەو فشار و کارنامانە نادات کە لە ئەولەویەتە نیشتمانیەکانی دەدەن".

رەتکردنەوەی دەستێوەردانی دەرەکی

پەرلەمانتارێکی عێراق، جاسم بەخاتی وتی لە زۆرێك لە وتار و لێدوانە جەماوەرییەکانیدا، رەتکردنەوەی دەستێوەردانی دەرەکیی دوپاتکردۆتەوە و جەختیکردۆتەوە لەوەی عێراق "سەروەر و سەربەخۆیە و توانای بڕیاردانی لە چارەنوسی خۆی هەیە".

بەخاتی بە دیارونای وت سیستانی پشتیوانیی کردووە لە داوا جەماوەرییەکان بۆ هەڵبژاردنی پێشوەخت و دادپەروەرانە کە کۆمەکی بنیاتنانی دیموکراسی و سەقامگیری و فەراهەمکردنی خۆشگوزەرانی دەکەن.

وتی: "دەسەڵاتی ئایینی لەئێستادا لەپاڵ حکومەتدایە لە هەوڵیدا بۆ بەجێگەیاندنی ئەو داوا جەماوەرییە دوای یاسایەکی نوێی [هەڵبژاردن] و پێکهێنانی کۆمسیۆنێکی نوێ بۆ رێکخستنی پرۆسەی هەڵبژاردن."

بەخاتی وتی پشتیوانی لە هەوڵەکانی دەوڵەتیش دەکات بۆ پاراستنی یەکێتی عێراق دژی ئەو مەترسیانەی هەڕەشەن بۆسەر ژێرخانی کۆمەڵایەتی و ئاسایشی هاوڵاتیانی.

وتیشی ئەمە روون بوو ئەوکاتەی سیستانی فەتوایەکی بڵاوکردەوە تێیدا داوای لە خەڵك کرد خۆبەخشی بکەن بۆ شەڕی دژی رێکخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" (داعش) دوای ئەوەی سێیەکی وڵاتەکەی لە 2014 داگیرکرد.

جەختیکردەوە لە بەشداریکردنی سیستانی لە پشتیوانیکردنی ناوچە رزگارکراوەکان لە دەست داعش، خێزانە ئاوارەکان و قوربانیەکانی تووندوتیژی، دابینکردنی کۆمەك و دڵنیاییدان بەوەی یارمەتییان پێدەگات.

'دڵسۆزی بۆ نیشتمان'

راوێژکارێکی ناوەندی توێژینەوە ستراتیژییەکانی عێراق، غازی فەیسەڵ حسەین وتی فەتواکەی سیستانی بۆ شەڕکردن دژی داعش "ئاماژەیەکی نیشتمانی بوو بۆ پشتیوانیکردنی هێزە چەکدارەکانی عێراق لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریزمدا".

بە دیارونای وت ئەوە بانگەوازێك نەبوو بۆ دامەزراندنی گروپە چەکدارەکان لە دەرەوەی چوارچێوەی یاسادا.

چوار میلیشیا کە لە وەڵامی فەتواکەیدا پێکهاتن سەر بە دەسەڵاتی ئایینی نەجەف بوون: لیوای ئەنسار مەرجەعیە، لیوای عەلی ئەکبەر، فیرقەی جەنگاوەریی عەباس و فیرقەی جەنگاوەریی ئیمام عەلی.

حسەین وتی لە مانگی ئازاردا، ئەم میلیشیانە بڕیاریاندا پەیوەندی بە هێزە ئەمنیەکانی عێراقەوە بکەن لە هەنگاوێکدا کە ئاماژەبوو بەوەی ناکۆکی دروستبووە لەنێوان ئەوان و لایەنەکانی هێزەکانی حەشدی شەعبیدا کە دڵسۆزی ئێرانن و ناسراون بە گروپە دڵسۆزەکان.

وتی لە راگەیاندنی بڕیارەکەیاندا، لایەنەکانی مەرجەعیەت (دەسەڵاتی ئایینی) ئاماژەیان بە باڵادەستیی گروپە ئێرانیەکان کرد لەنێو حەشدی شەعبیدا.

وتی بڕیارەکەیان بۆ پەیوەندیکردن بە ریزەکانی هێزەکانی عێراقەوە بەشێوەیەکی پێویست حەزێک بوو بۆ دوورخستنەوەی خۆیان لە لایەنە دڵسۆزەکان کە بەئاشکرا دڵسۆزییان بۆ ئێران راگەیاندووە.

حسەین وتی بەپێچەوانەی میلیشیا دڵسۆزەکانەوە، هەڵوێستی سیستانی "دڵسۆزییە بۆ نیشتمان و بەرگریکردن لە بەرژەوەندیەکانی".

تەنانەت پیاوی ئایینی خاوەن جەماوەری عێراق موقتەدا سەدر لەم چەند مانگەی دواییدا هێرشە بەردەوامەکان و تیرۆرکردنەکانی میلیشیا دڵسۆزەکانی سەرکۆنە کردووە لە عێراق و داوای پشتیوانیی ئاشتیخوازانەی کردووە بۆ حکومەتی عێراق.

لە بەیاننامەیەکی 23 ئەیلولدا بۆ حەشدی شەعبی، سەدر تکای کرد کاری زیاتر بکەن بۆ سەرکۆنەکردنی کارەکانی "هەندێك لایەنی حەشدی شەعبی" کە تەنیا زیان لە عێراق دەدەن.