کاری نۆژەنکردنەوە و چاککردنەوە بەردەوامە لە چەندین پێگەی شوێنەواری پارێزگای نەینەوا، سەرەڕای هەندێك دواکەوتن کە بەهۆی پەتای ڤایرۆسی نوێی کۆرۆناوە (کۆڤید-19) دروستبوون، بەرپرسانی عێراق وتیان.

كارمه‌ندێكی بەڕێوبەرێتی شوێنەوار و میراتی نەینەوا، موسعەب محەمەد وتی کاری چاککردنەوە دوای ئەوە دەستیپێکرد کە رێکخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" (داعش) نزیکەی سێ ساڵ لەمەوبەر لە نەینەوا دەرکرا.

بە دیارونای وت کار بەردەوامە لەژێر رێنمایی و سەرپەرشتی بەڕێوبەرێتی گشتی شوێنەوار و میراتی وەزارەتی کلتوردا.

وتی: "سەرەتا، لیژنەی پشکنینمان دانا بە ئامانجی بە بەڵگەنامەکردن و خەمڵاندنی ئاستی زیانه‌كان له‌ شوێنە مێژووییەکان و پارێزگای نەینەوادا بەگشتی."

وتیشی: "راپۆرتی ته‌كنیكیی درێژ ئامادەکران بۆ خەمڵاندنی ئاستی وێرانكارییه‌كان." ئاماژەیکرد بەوەش كه‌ زۆرینەی پێگە مێژوویی یان شوێنەوارەکان رادەیەك لە زیانیان پێگەیشتووە.

وتی لە هەندێك دۆخی وەك شاری نەمرود و موسڵی کۆن، زیانەکە بەرفراوانە و ئاستی زیانه‌كانی بە له‌سه‌دا 90 خەمڵاند.

وتی بەڕێوبەرێتیەکانی عێراق لەگەڵ هاوبەشەکانیان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بەخشەرەکان هەماهەنگییان کردووە کە یارمەتی دەدەن بۆ چاککردنەوەی پێگەکان و لەگەڵ یونیسکۆ دەستیانکردووە بە پرۆژەی "بوژاندنەوەی رۆحی موسڵ" لە شوباتی 2018.

ئەو پرۆژە 50 ملیۆن دۆلارییە، کە لەلایەن ئیماراتەوە پشتیوانی دارایی دەکرێت، بنیاتنانەوەی سێ پێگەی شوێنەواریی سەرەکی له‌خۆده‌گرێت لە خۆرئاوای موسڵ: مزگەوتی نوری و منارەكه‌ی، حەدبا (پشتکووڕ) و کەنیسەکانی ساعە و تاهیرە.

سەرەڕای دواکەوتن کار بەردەوامە

محەمەد وتی تیمە تایبەتمەندەکان لە تشرینی یەکەمەوە کاردەکەن بۆ چاککردنەوەی شوێنەوارە مێژوویەکانی موسڵ.

وتی: "سەرەتا پێگەکان لە تەقەمەنی و داروپەردوو پاککرانەوە و دواتر بناغەی پێگە روخێنراوەکان چاککرانەوە."

وتیشی: "کارەکە پڕوكێنه‌ره‌، بەتایبەتی مزگەوتی نوری، بەڵام بەردەوامە سەرەڕای پەتا جیهانیەکە و دەمانەوێت پێشڕەوی زیاتریش بەدەستبهێنین."

هەوڵە هاوتەریبکان بەردەوامن لەگەڵ هاوبەشە نێودەوڵەتیەکان بۆ بنیاتنانەوە و چاککردنەوەی ئه‌و خانووانەی میراتی نیشتمانین و بازاڕە مێژووییەکان لە موسڵی کۆن، لەگەڵ مزگەوتەکانی ئاغوات و پاشا و شوێنەکانی دیکەی خواپه‌رستی.

وتی تیمەكانی شوێنەواریی عێراق هه‌ڵكۆڵینیش ده‌كه‌ن لە شاری کۆنی نەینەوا و لە تەل نەبی یونس [پەیامبەر یونس] بە بەشداریی تیمەكانی شوێنەوارناسی ئەڵمانیا و ئیتالیا.

بەرپرسان بەهیوان ئەو پرۆژانەی بەهۆی پەتا جیهانیەکەوە دواخراون، دەستبەکار بکەنەوە.

بەڕێوبەری لێکۆڵینەوەی شوێنەوارناسی له‌ نەینەوا، عەلی حازم زەنون وتی بۆ هەندێك پرۆژە، لەنێویاندا بنیاتنانه‌وه‌ی مۆزەخانەی موسڵ، "لەگەڵ هاوبەشە فەرەنسیەکانمان و دەزگای ئه‌لیف هاریکاریمان کردووە".

بە دیارونای وت: "بەڵام پرۆژەکە راوەستابوو بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە."

وتی جگه‌ لە مۆزەخانەکە، عێراق ئامادەکاریدەکات بۆ چاککردنەوەی شاری حەزەر -- کە پێگەیەکی شوێنەواریی گرنگه‌ و هەندێك زیانی بەهۆی کەشوهەوا و نەبوونی گرنگیپێدانەوە بەرکەوتووە.

وتی تیمێکی ئیتالی لە شوباتدا سەردانی پێگەکانی کرد و خەمڵاندنێکی دوو هەفتەیی ئەنجامدا. خشتە دانرا بۆ چاککردنەوەی لاوەکی، بەڵام جێبەجێکردنی قۆناغ و پرۆژەکان دەستیانپێنەکرد بەهۆی پەتاكه‌وه‌.

زەنون وتی: "لای خۆمانەوە، ئامادەین بۆ دەستپێکردنەوە هەرکات شتەکان ئاساییبوونەوە و بەهیواین ئەمە بەزوویی رووبدات."

پاراستنی میراتی کلتوریی عێراق

زەنون وتی نەینەوا شوێنی زیاد لە 1,600 شوێنەواری دێرینە.

بەرچاوترینیان شارە دێرینەکانی حەزەر، نەمرود، خورساباد و نەینەوان، بە پێنج دەروازە دێرینەکەیەوە (ئەدەد، ماشکی، نیرکاڵ، شەمەش و هەلسی) و دیوارە 12 کیلۆمەتریەکەیەوە.

زەنون وتی هەروەها قەڵاکانی باشتابیا و تەل قۆینجەق هەن، لەنێو زۆر شوێنەواری دیکەدا، کە لەمڕۆدا پێویستیان بە بنیاتنانەوە و چاککردنەوەیە.

مامۆستای شوێنەوارناسی لە زانکۆی موسڵ، ئەحمەد قاسم جومعە وتی: "داعش هەوڵیدا مێژوویه‌ك و شارستانیەتێك بە رەگی هەزاران ساڵەوە بسڕێتەوە."

بە دیارونای وت: "هەوڵیاندا زۆر شاری مێژوویی و قەڵا، باڵەخانەی دێرین لە نەینەوا بڕوخێنن و بیکەنە داروپەردوو."

زەنون داعشی تۆمەتبارکرد بە لەخۆگرتنی "ئایدۆلۆژیایەکی تیرۆریستی تووندرەو کە باوەڕی بە بەهای مێژوویی ئەم پێگانە و میراتی دوورمەودای مرۆیی نییە کە نوێنەرایەتی دەکەن".

جومعە وتی: "هەوڵە نیشتمانی و نێودەوڵەتیەکان لەئێستادا تەرکیزیان لەسەر ئەم میراتەیە و ئەوەی چۆن بیپارێزن، سەرەڕای کۆتوبەندەکانی سەر رێگەکە."

وتیشی بەهیوایە چاککردنەوەی پێگە شوێنەواری و کەلەپورییەکان بەشێوەیەکی بەرچاو دەرفەتی گێڕانه‌وه‌ی سەرنجڕاکێشیی کلتوری موسڵ زیاتربکەن.