بەرپرسانی عێراقی و سەرکردە ناوچەییەکان هەوڵی دانانی بناغەی ئاشتیی مەدەنی دەدەن لەنێو ئەو کۆمەڵگایانەدا كه‌ هێشتا مەینەتی ده‌چێژن بەهۆی ئەو تاوانانەی لەلایەن رێکخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" (داعش)ه‌وه‌ ئەنجامدراون لەکاتێکدا لە دەسەڵاتدا بوون.

هەوڵەکان بەردەوامن بۆ هاندانی ئاشتەوایی لەنێوان خێزانه‌كانی چەکدارانی داعش و ئەوانەدا كه‌ ئازیزانیان یان موڵکوماڵیان لەدەستداوە بەهۆی گروپەکەوە.

هەوڵەکانی ئاشتەوایی پێشڕەوی بەدەستدەهێنن لە هەندێك بەشی ئەنباربەڵام هێشتا کێشەیەکی سەختن لە نەینەوا، کە بارگرژی دروستبووە لەنێوان ئەو خه‌ڵكه‌دا كه‌ دەوترێت ئەندامی خێزانی قوربانیانی ده‌ستی داعشن و ئەندامانی خێزانی چه‌كدارانی داعشدا.

بەگوێرەی هەندێك سەرچاوەی دادوەری، "رووداوی تۆڵە" روویداوە لە موسڵ، وەك عێراق ئەخبار لە 24 نیسان رایگەیاند و جێگری قائیمقامی نەینەوا نورەدین قوبلان روودانی ئەم رووداوانەی بۆ دیارونا پشتڕاستکردەوە.

بۆ یارمەتیدانی چاکسازی لەنێو ئەندامانی خێزانه‌كانی داعشدا و پاراستنیان لە هێرشی تۆڵەسەندنەوە، دوو ساڵ لەمەوبەر کاربەدەستانی خۆجێیی له‌ موسڵ بڕیاریان دا بیانگوێزنەوە بۆ کەمپی ئاوارەکان نزیك بە شارەکە.

زۆرینەی خێزانەکان براونەتە کەمپێکی ئاوارەکانه‌وه‌ له‌ نزیك بەرتەلە، کە لەوێ به‌رنامه‌ی چاکسازی دەدرێت پێیان تا بتوانن تێکەڵی کۆمەڵگە ببنەوە.

قوبلان وتی: "زۆربەی خێزان و كه‌سوكاری ئەندامانی داعش لەئێستادا لە کەمپی ئاوارەکان و داڵدەگاکانی باشوری موسڵ دەژین."

وتیشی لەکاتی مامەڵەکردن لەگەڵ تاوانی پەیوەست بە تیرۆریزمەوە، بەرپرسانی ناوچەکە پەنادەبەن بۆ دادوەری تا دڵنیابن لەوەی دادپەروەری بەئاکام گەیشتووە.

پاراستنی خەڵکی بێتاوان

وتەبێژی کۆمسیۆنی سەربەخۆی مافەکانی مرۆڤ، عەلی بەیاتی وتی: "کێشەی خێزانەکانی داعش هەستیارە بەهۆی میراتی ئەو تاوانانەی لەلایەن [گروپەکەوە] ئەنجامدراون، کە زۆر کەسی توشی هەڵە و تاوان کردووە."

بە دیارونای وت: "چەندین راپۆرت لە نوسینگەکانی پارێزگا ئازادکراوەکانمانەوە هاتوون کە باس لە دۆخی سەختی ئەو خێزانانە دەکەن کە لە کەمپەکاندا پێیدا تێپەڕدەبن."

بەیاتی وتی بۆ چارەسەرکردنی ئەم دۆخە، کۆمسیۆن "بەمدواییانە لیژنەیەکی دۆزینەوەی راستیەکانی پێکهێناوە بۆ تێگەیشتن لە دۆخی ئەم خێزانانە".

وتی: "زۆربەیان ژن و منداڵن و پشتیوانی یان داهاتیان نیە." ئاماژەیکرد بەوەش كه‌ لە هەموو لایەکەوە رووبەڕووی ئاستەنگ دەبنەوە.

"لەلایەکەوە ناتوانن بگەڕێنەوە نێو گەڕەکەکانی خۆیان لەبەرئەوەی کۆمەڵگەکانیان رەتیاندەکەنەوە و لەلایەکی دیکەوە مانەوە لە کەمپەکاندا وەك کەسانی گۆشەگیر وادەکات دۆخی دەروونی و ئابورییان هێندەی تر خراپ بێت."

وتی: "ئەم کێشەیە پێویستی بە پشتیوانی بەرچاوی حکومەت و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەیە."

وتیشی بەردەوامی هەوڵەکان بۆ چاکسازی ئەم ژن و منداڵانە زۆر پێویستە، "لەبەرئەوەی هەندێکیان دەکرێت کاریگەری یاخود هاوسۆزییان هەبێت بۆ بیری توندڕەوی".

وتی گرنگیدان بە منداڵەکان بەتایبەتی گرنگە، بە "دابینکردنی پەروەردە و پێدانی بەڵگەنامەی پێویست تا بتوانن تێکەڵی کۆمەڵگە ببنەوە".

وتیشی ئەمە دەیانخاتە سەر رێچکەی بوون بە تاکێکی بەرهەمدار.

پابەندبوون بە سەروەریی یاساوە

بەیاتی داوای لە حکومەت کرد "گوێبگرێت بۆ نیگەرانیەکانی قوربانیانی داعش و داواکاریەکانیان جێبەجێبکات".

وتی: "ئەو ئەندامانەی خێزانی داعش کە دەستیان بە خوێنی خەڵکی بێتاوان سوورە دەبێت ببرێنە بەردەم دادگا هەروەك خزمەکانیان،" بۆ نەمانی هاندەر بۆ تۆڵەکردنەوە لە دەرەوەی سیستمی یاسایی.

وتی: "سزادان له‌ڕێی سەروەریی یاساوه‌ درەنگ یان زوو بەسەر بکوژاندا دەسەپێنرێت و تۆڵەکردنەوە رێگەی گەیشتن بە دادوەری نیە، مافیش بە قوربانیان نابەخشێت."

لە پارێزگاکانی دیالە و سەلاحەدین و ئەنبار، هەندێك خێزانی داعش کە تۆمەتبار نەبوون بە تاوانی تیرۆریزم، گەڕاونەتەوە بۆ نێو کۆمەڵگەکانی پێشوویان وەك بەشێك لە هەوڵە بەردەوامەکانی ئاشتەوایی.

پەرلەمانتاری عێراقی، فالح عیساوی، کە نوێنەرایەتی ئەنبار دەکات لە پەرلەمان، وتی بەرپرسانی ناوچەکە و سەرۆك خێڵەکان "بەسەختی کاردەکەن بۆ هێورکردنەوەی ئەو بارگرژییەی تیرۆریستان لەنێو خێزانەکانی ئەنباردا دروستیانکردووە".

بە دیارونای وت ئەو پارێزگایەی ئەوپەڕی خۆرئاوای عێراق تەواوی هەوڵی داوە بۆ نەهێشتنی هێرشی تۆڵەسەندنەوە و فیتنه‌گه‌ری و تووندوتیژی.

عیساوی وتی سەرکردە خێڵەکی و خۆجێیەکان کاردەکەن بە ئاراستەی سەقامگیری مەدەنیی زیاتر له‌ڕێی یەکخستنی هه‌وڵه‌كانیانه‌وه‌ و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی "کێشە سەخته‌كان لەڕێی کۆبوونەوەی راستەوخۆی ئاشتەواییه‌وه‌ لەنێو خێزانەکاندا".

وتی ئەم هەوڵانە بۆ دڵنیاییدانە لەوەی هەمووان لەژێر فەرمانڕەوایی یاسادا بە یەکسانی مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت "چونکە قوربانیانی تیرۆریزم مافیان هەیە و ئەندامانی بێتاوانی خێزانەکانی داعشیش نابێت فەرامۆشبکرێن".

وتیشی گەر خێزانی چەکدارانی داعش نەتوانن تێکەڵ بە کۆمەڵگە ببنەوە، ئەگەری ئەوە هەیە "ببنە نێچیرێکی ئاسان بۆ توندڕەوان و بانگەشەکارانی تووندوتیژی".

هه‌وه‌ها وتی: "هەرچەندە هەوڵی چارەسەرکردنی ئەم کێشە ئاڵۆزە دەدەین، چارەسەری کۆتایی کات و هەوڵێکی زۆری دەوێت لەلایەن دەزگاکانی دەوڵەت و سیستمی دادوەرییەوە، لەگەڵ کۆمەڵگەی مەدەنی و رێکخراوە نێودەوڵەتیەکان."