شیکاروانانی هەواڵگریی سەربازیی عێراق درکیان بەوە کرد کە زۆرێك لە ئەندامانی رێکخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" (داعش) جۆرێکیان لە خوێندنی باڵا تەواوکردووە و بەرپرسێکی باڵای هەواڵگرییش پێشتر لەم مانگەدا بە میدیای عێراقیی راگەیاندووە.

بەگوێرەی لیوا سەعد عەلاق، بەرپرسی هەواڵگریی سەربازیی عێراقی، گروپەکە توانیویەتی سوود لە زانیارییەكان وەربگرێت بۆ دروستکردنی چەکی قەدەغەکراو و دروستکردنی سیستمی پەیوەندی و چاودێری.

وتی ئەندامانه‌ی راده‌كێشران شاره‌زاییان لە پلاندانان و بەڕێوەبردن و دەرمانسازیدا بەکارهێناوە لە خزمەتی داعشدا، لەگەڵ ئەوانەی شارەزاییان هەبووە لە دەرهێنانی نەوت و سەرمایەی کانزاییدا، کە بەکارهێنراون بۆ دەستکەوتنی سامان.

ئەم ده‌ره‌نجامانه‌ یه‌كده‌گرنه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی لە تشرینی یەکەمی 2016 بڵاوکرانەوە لە راپۆرتێکی بانکی جیهانیدا به‌ناونیشانی "بەشداریپێکردنی ئابوری و کۆمەڵایەتی بۆ رێگرتن لە توندڕەوی تووندوتیژانه‌".

توێژینەوەکەی بانکی جیهانی داتای کۆمەڵایەتی-ئابوریی بەکارهێناوە لەسەر 3,803 ئەندامی بیانی داعش لە تۆمارێکی دزەپێکراوی ئەندامانی گروپەکەوە، کە دەگەڕێتەوە بۆ 2014، بۆ درککردن بە ئەنجامەکانی.

راشیگەیاند: "له‌و باوه‌ڕه‌داین کە داعش هێزە بیانییەکەی لەنێو خەڵكی هەژار و کەم پەروەردەدا رانەکێشاوە، بەڵكو پێچەوانەوەکەیەتی. لەجیاتی ئەوە، وادەردەکەوێت نەبوونی بەشداریپێکردنی ئابوری رادەی رادیکاڵبوون رووندەکاتەوە لەنێو توندڕەویی توندوتیژانه‌دا."

بەگوێرەی راپۆرتەکەی بانکی جیهانی، له‌سه‌دا 69 ئەندامان لانیکەم خوێندنی ناوەندییان هەبووە، بەجۆرێك تەنیا له‌سه‌دا 15 پێش ئامادەیی خوێندنیان جێهێشتووە.

راپۆرتەکە رەنگدانەوەی ئاکامەکانی پێشتری چەند توێژینەوەیەکە کە دەریدەخەن بێکاری لەنێو خەڵکانی خوێندەواردا دەبێتە هۆی زیادبوونی ئەگەری بیرۆکە رادیکاڵەکان.

بە حسابکردن بۆ ئەمە، ئەو پسپۆڕە عێراقیانەی لەگەڵ دیارونا قسەیانکرد باسیان لە گرنگی لەخۆگرتنی پلان و پرۆگرامێکی کاریگەر کرد کە رێگری لە داعش بکات لە راکێشانی کەسانی خوێندەوار.

رووبەڕووبوونەوەی هەوڵەکانی راکێشان

توێژەری ستراتیژی و کاروباری سیاسی، ئەمیر ساعدی بە دیارونای وت بە چاودێریکردنی قۆناغەکانی گەشەکردن کە داعش پیایاندا رۆیشتووە، دەزگای هەواڵگریی عێراقی "بابەتێکی زۆر مەترسیدار"ی بۆده‌ركه‌وتووه‌.

وتی: "حیكمه‌تی باو ئەوەبوو کە گروپەکە بەشێوەیەکی زۆر پشت دەبەستێت بە منداڵان و لاوان کە زۆر خوێندەوارییان نیە، چونکە ئاسان هه‌ڵدەخەڵەتێنرێن و حەماسی ئایینییان ئاسان دەجوڵێنرێت.

وتی بەڵام دەزگا هەواڵگرییەکان و ئەوانیدی پشتڕاستیانکردۆتەوە کە ژمارەیەکی بەرچاو لەوانەی خوێندنی زانکۆیان تەواوکردووە و ئەزمونیان لە بوارەکەی خۆیاندا هەبووه‌ پەیوەندییان بە داعشەوە کردووە، "کە پێویسته‌ شیکاروانان و پسپۆڕان سه‌رنجی بده‌ن".

ساعدی وتی: "رووبەڕووی ئاستەنگێکی زەبەلاح دەبینەوە لە شێوەی رووبەڕووبوونەوەی هەوڵەکانی راکێشاندا لەلایەن تیرۆریستانەوە، بەتایبەتی بەئامانجکردنی کەسانی خوێندەوار."

وتی ئەمەیان سەختتر دەبیت لە رووبەڕووبوونەوەی سەرزەمینیی داعش، چونکە پەیوەندیی هه‌یه‌ بە زاڵبوون بەسەر بیروڕای تووندڕەو و ئایدۆلۆژیاکانەوە.

وتیشی: "دەزگا کلتوری و پەروەردەیی و ئایینییەکان دەبێت رۆڵێکی چالاکیان هەبێت لە گرتنه‌خۆی ئەو پرۆگرامانەی دەکرێت بۆ هەموو چینەکانی کۆمەڵگە بن، لەنێویاندا خاوه‌ن بڕوانامه‌كان، کە دەکرێت رێگربێت لە بوونیان بە نێچیری تیرۆریستان."

عیسام فەیلی کە وانەی زانستی سیاسی دەڵێتەوە لە زانکۆی موستەنسیریە، وتی تاووتوێکردنی بێکاریی بەربڵاو، بەتایبەتی لەنێو خەڵکانی خوێندەواردا، به‌شێكی گرنگی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریزمە.

بە دیارونای وت لەکاتێکدا بەشێکی گەورەی عێراقی بەدەستەوە بوو، داعش هەوڵی راکێشانی خەڵکی دا بۆ پەیوەندیکردن پێوەی بە پارە و قازانج نەك هەڕەشە، بۆ قایلکردنی خەڵکانی خوێندەواری بێکار بۆ پەیوەندیکردن بە ریزەکانیەوە.

وتی: "زۆرجار گوێبیستی كوشتن یان دەستگیرکردنی پسپۆڕانی داعش دەبین کە ئەزمونیان هەبووە لە دروستکردنی چەك و بۆمبی کیمیاییدا، لەگەڵ ئەوانەی کە دەکرا کار لە پەیوەندیگرتن و هاککردنی ئینتەرنێتدا بكه‌ن یان ئه‌نجامدانی ئۆپه‌راسیۆن به‌ درۆن[فڕۆکەی بێفڕۆکەوان]."

رێگری لە گەڕانەوەی داعش

فەیلی وتی بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم جۆرە لە هەڕەشە لە داهاتوودا، هەموو دەزگاکانی حکومەت دەبێت پێکەوە کاربکەن بۆ یارمەتیدانی خەڵکانی لاو بۆ گەشەپێدانی توانا و حەزەکانیان و ئاراستەکردنی وزە و بەهرەکانیان بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەکانیان.

ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا، عەلی خودەیر وتی داعش ئەندامانی خوێندەواری بەکارهێناوە لەو بوارانەدا كه‌ پێویستیان بە زانیاری و لێهاتوویی زۆر هەیە، بەپێچەوانەی کاری ئاست نزمه‌وه‌ بۆ کەسانی کەمتەمەن و لاوانی نەخوێندەوار کە مێشکیان شۆراوەتەوە.

بە دیارونای وت: "هەموو شتێك دەکەین بۆ رێگرتن لە گەڕانەوەی داعش و راکێشان و هه‌ڵخەڵەتاندنی لاوەکانمان بە ئامانجی راکێشانیان."

خودەیر داوای لە حکومەت کرد تەرکیز بخاتە سەر گەشەدان بەو کۆمەڵگانه‌ی کاریگەریی هێرشی داعشیان لەسەرە یان توشی دۆخێکی سەختی ئابوری بوون.

وتی ئابورییە ناوخۆییه‌كان پێویستیان بە زیندووکردنەوە هەیە بە کردنەوەی دەرگا بۆ وەبەرهێنان کە كار دابینبکات بۆ بێکاران بە لەخۆگرتنی ستراتیژی وا کە رووبەڕووی هەژاری و نەخوێندەواری و نەخۆشیە کۆمەڵایەتیەکانی دیکە ببێته‌وه‌.