باشترین رێگا بۆ رێگرتن لە "دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام" (داعش) بۆ چونە نێو سیستمی دارایی جیهانیەوە، لەناوبردنی سەرچاوەکانی دارایی ئەو گروپەیە لەگەڵ رێگرتن لە چالاکییە قاچاخکارییەکانی و دەستبەسەراگرتنی سامانە داراییەکانی ئەندامەکانی، وەك پسپۆڕان دەڵێن.

ئەم بابەتە جێی نیگەرانییە چونکە دۆخی چەسپاو هەلی ئەوەی بەخشیوە بە داعش کە سیستەمی دارایی بقۆزێتەوە، وەك پسپۆڕی بانقیی، مەحمود سەیف، وانەبێژ لە بەشی ئابوریی زانکۆی زەقازیقی میسری، وتی.

سەیف بە دیارونای راگەیاند: "دزەکردنە نێو سیستمی دارایی جیهانیی، سەرەڕای ئەو ئاڵۆزییەی لە مامەڵەکاندا هەیە، دەکرێت لەکاتی جەنگ و نائارامیی ئەمنییدا بەدەستبێت، لەبەرئەوەی هەندێك ناوچە دەکرێت لەژێر دەسەڵاتی هیچ دەوڵەتێکدا نەبن و لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە چاودێریی نەکرێن، بەڵکو لەلایەن گروپێك یان باندێکەوە دەستیان بەسەردا گیرابێت کە ئاڵوگۆڕ و مامەڵەی بازرگانیی و دارایی ئەنجامبدات."

وتیشی: "ئەم سیناریۆیە هاوشێوەی ئەو واقیعەیە کە لە هەندێ ناوچەی عێراق و سوریادا هەیە، کە تێیدا مامەڵەی بازرگانیی لەلایەن داعشەوە ئەنجامدەدرێت، لەنێویاندا فرۆشتنی نەوت، دانەوێڵە و توحفەی دزراو،" لەگەڵ چالاکیی نایاسایی دیکە.

راشیگەیاند ئەو سامانەی لە مامەڵەی بازرگانیی لەمجۆرەوە پەیدادەبن، هەرچەندە نایاسایایین، دواجار لەڕێی بازرگانانی بازاڕی رەشەوە دەگەنە بازاڕی جیهانی و دەبنە بەشێك لە سیستەمی دارایی جیهانیی.

سەیف وتی دەکرێت داعشیش دزەیکردبێتە نێو سیستمی دارایی جیهانەوە لەڕێی مامەڵەی بانکییەوە لە ناوچەکانی ژێردەستی خۆی.

وتیشی شتی لەوجۆرە پێشتر لە عێراق رویداوە، بەڵام "هەنگاوی دەستبەجێ نراوە" کە زیاتر بریتیی بووە لە داخستنی ئەو بانکانە لە سیستمی بانکییدا.

رێگرتن لەدزەکردنی داعش بۆ ناو سیستمەکە

پرۆفیسۆری ئابوریی لە زانکۆی عەین شەمس، شاهیر عەبدوڵا، بە دیارونای راگەیاند: "چەندین رێگە و شێواز هەیە بۆ روبەڕوبوونەوەی هەوڵەکانی داعش بۆ دزەکردنە نێو سیستمی دارایی جیهان."

وتی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و چەندین وڵاتیش هەندێ هەنگاویان ناوە بۆ ریشەکێشکردنی ئەم دزەکردنە، بە ئاماژەکردن بەوەی هەر دەستێوەردانێك دەبێت یاسایی بێت، چونکە بەدواداچوون و چاودێریی جوڵەی دارایی و حیسابە بانکییەکانی کەسە گومانلێکراوەکان لەخۆدەگرێت لە تەواوی جیهاندا.

عەبدوڵا رایگەیاند چەندین فەرمان بۆ ئاسانکاریی ئەو هەنگاوانە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان، یەکێتیی ئەوروپا و وڵاتانی گروپی G20 ەوە دەرکراوە، لەگەڵ وڵاتانی دیکەش.

راشیگەیاند کە کۆمەڵەی کاری دارایی نێو-حکومی (FATF) چەند کارێکی گرنگی بەئەنجامگەیاندووە بۆ وشککردنی سەرچاوە داراییەکانی داعش، بە پەیوەندیکرتن و هەماهەنگییکردن لەگەڵ وڵاتانی جیهاندا.

وتیشی بڕیاری وەزیرانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان زۆر گرنگ بوون لە بنبڕکردنی سەرچاوە داراییەکانی تیرۆرزم و داخستنی حیسابی ئەو تاك و کۆمپانیایانەی لە پاڵپشتیکردنی دارایی یان سپیکردنەوەی پارە بە سودی گروپە تیرۆستییەکانەوە تێوەگلاون.

وتی هەنگاوێکی بچوکتر ئەوەیە بەدەیان وڵات پێوەری توندیان جێبەجێکردووە بۆ وەستاندنی ئاڵوگۆڕی دارایی پەیوەست بە پاڵپشتیی دارایی تیرۆرزمەوە.

راشیگەیاند: "بۆ نمونە لە ئەوروپا، کاردەکرێت بۆ سنوردارکردنی بەکارهێنانی کارتی زیرەكی بانقیی وەك هەوڵێکی راستەوخۆ بۆ روبەڕوبوونەوەی هەوڵەکانی داراییکردنی تیرۆرزم و سپیکردنەوەی پارە."

بەکارهێنانی هێزی سەربازیی گرنگە

توێژەر لە سەنتەری شەرق بۆ توێژینەوە هەرێمیی و ستراتیژییەکان، سامی غەیت، وتی: "هەر قسەکردنێك دەربارەی رێگرتن لە داعش لە چونە نێو بازاڕی جیهانیی یان سیستەمی دارایی جیهان دەبێت هاوشان بێت بە کارکردن بۆ وەستانی داراییکردنی گروپەکە."

بە دیارونای راگەیاند ئەم کردانە دەبێت چالاکیی نایاسایی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی داعش بکەنە ئامانج، بەتایبەت لە عێراق و سوریا.

رونیکردەوە کە ئەو جۆرە رێگرییانە تاڕادەیەکی باش پەیوەستن بە ئۆپەراسیۆنە سەربازییە بەردەوامەکانەوە، لەنێویاندا هێرشی ئاسمانیی لەدژی کاروانی قاچاخی نەوت، دامەزراوە و پاڵاوگەکان، لەگەڵ ئۆپەراسیۆنی وشکانیی کە گروپەکە بە ئامانج دەگرن.

ئەم ئۆپەراسیۆنانە، کە لەلایەن گروپی وەك هێزەکانی سوریای دیموکرات (SDF)ەوە پێشڕەویی دەکرێن، هەوڵدەدەن توانای دەستڕاگەیشتنی گروپەکە بە سنورەکانەوە ببڕن کە سوریا بە وڵاتانی دراسێوە دەبەستنەوە، بۆ ئەوەی لەڕوی سەربازیی و داراییەوە گروپەکە گەمارۆبدەن.

وتیشی: "رێگرتن لە بەقاچاخبردن و گواستنەوەی شمەك، چەکدار و پاڵپشتیی لەسەر سنور، توانا سەربازیی و داراییەکانی گروپەکە ئیفلیج دەکات، بەمەش رێگردەبێت لەهەر هەوڵێك بۆ هاتنەناوەوەی هەر پارەیەك لەڕێی چالاکیی نایاساییەوە پەیداکرابێت، لەنێویاندا نەوتفرۆشیی و توحفەی دزراو."